Między ideologią rozwoju i ideą uniwersytetu. O Polskich reformach szkolnictwa wyższego i nauki

Abstract

„Rozwój” – pojęcie opisujące potencjał nieograniczonego przyszłego wzrostu dóbr materialnych i kulturowych, jest jedną z najważniejszych idei współczesności. Uniwersytety wydają się być jego nieodzownym składnikiem – instytucjami, którym zawdzięczamy wiedzę i techniczną sprawność, bez której nie byłby on możliwy. Jednocześnie „idea uniwersytetu”, zwrócona ku przeszłości i skupiona na akademickiej suwerenności, ma z „ideą rozwoju” niewiele punktów wspólnych. W ostatnich dekadach, przy okazji procesu reformowania polskiego systemu szkolnictwa wyższego i nauki, mieliśmy do czynienia ze spotkaniem, czy może raczej starciem, tych dwóch narracji. Celem tego artykułu jest opis kontekstu, aktorów i efektów tego spotkania, a także próba wyciągnięcia z niego wniosków. Reformy uniwersytetu były kształtowane przez agresywną ideę bezalternatywnego rozwoju odziedziczoną po latach 90., a ich efekty pozostawiają wiele do życzenia. Jednocześnie, idea uniwersytetu – w jej specyficznie polskiej formie – ma problemy z dopasowaniem się do demokratycznego społeczeństwa i wydaje się problematycznym punktem wyjścia przy planowaniu przyszłości szkół wyższych.

Development, a concept describing the potential for unlimited future growth of human wellbeing, is one of the most important of modern ideas. Universities seem to be an indispensable component of it – institutions to which we owe the knowledge and technical proficiency without which it would not be possible. At the same time, the “idea of the university” – oriented towards the past and focused on academic sovereignty – has little in common with the “idea of development.” In recent decades, during the process of reforming the Polish higher education and science system, we have witnessed a meeting, or rather a clash, of these two narratives. The aim of this article is to describe the context, actors, and effects of this encounter, and an attempt to draw conclusions from it. The reforms were shaped by the aggressive idea of development inherited from the 1990s, and their effects leave much to be desired. At the same time, the idea of the university in its specifically Polish form is unable to adapt to the democratization of our society and also seems to be a suboptimal point of reference for planning the future of higher education institutions.