Negacja w języku i w myśleniu ‒ ujęcie interdyscyplinarne

Abstract

Praca o charakterze przekrojowym omawia w zarysie zjawisko negacji obecnej w myśleniu i wyrażonej języku. Za cel przyjęto tu ukazanie negacji w szerokiej i interdyscyplinarnej perspektywie jako zjawiska ważnego i wieloaspektowego, które można rozpatrywać w wymiarze filozoficznym, językowym, logicznym, pragmatycznym, psychologicznym, ale i poznawczym: po pierwsze jako predykację nieistnienia, czyli jako integralny składnik jednej z trzech najbardziej podstawowych dostępnych umysłowi relacji (posiadania, lokalizacji, istnienia), po drugie zaś z perspektywy określonych propozycji programowych embodimentu, czyli jako przejaw realizacji schematu zawierania narzuconego umysłowi przez doświadczenie cielesne. Pewne formalne językowe wykładniki negacji (jednostka ‘nic’ i jej otoczenie syntagmatyczne) omówione są w odniesieniu do języka polskiego, jednak znaczna część rozważań związanych z konceptualizacją nicości czy negacji jako aktu wolicjonalnego ma charakter uniwersalny. Rozważania te odwołują się między innymi do metodologii NSM, teoretycznych propozycji gramatyki kognitywnej (między innymi do semantyki kwantyfikatorów Ronalda Langackera), ale i do psycholingwistyki czy wypracowanych w ramach podejść formalnych i funkcjonalnych opisów wyjaśniających charakter czasownika „być”, specyfikę negacji (w tym podwójnej), lub znaczenia tego, co nie jest wypowiedziane.

The article presents a review of the research on negation seen as a multifaceted cognitive and linguistic phenomenon that is present in thinking and revealed in language. The Author proposes to look at negation in from broad, interdisciplinary perspective that would allow to give a clear and plausible account of the phenomenon with all its philosophical, linguistic, logical, pragmatic, psychological and cognitive dimensions. In the first place, the text discusses negation as the predication of non-existence (i.e. an integral part of existence – that is, along with possession and location, one of the most fundamental and universal relations expressed in a language). Then, negation is shown in the light of the Embodiment Theory, as part of the containment schemas imposed on the mind by bodily experience. Certain formal exponents of negation (e.g. the „nothing/nic” component and its syntagmatic environment) are analysed in relation to the Polish language and its specificity. However, major part of the discussion on the conceptualization of nothingness, or on negation understood as a volitional act is meant to have a universal character and refers to, by way of example, the NSM methodology, cognitive grammar (including Ronald Langacker’s semantics of quantifiers), psycholinguistics, formal and functional linguistics, or even to the controversies around the copula “be”, double negation and the meaning of what is not said.