Fantastyczne podróże barona Brambeusa

Abstract

Jest to pierwsze od prawie stu pięćdziesięciu lat wydanie „Wielkiego posłuchania u Lucypera” (1832) i „Fantastycznych podróży barona Brambeusa” (1833), napisanych przez Józefa Sękowskiego (1800–1858). Sękowski, wybitnie zdolny orientalista i pisarz, owiany jest w kulturze polskiej najczarniejszą legendą narodowego renegata, utwierdzoną przez opinię samego Adama Mickiewicza wygłoszoną w wykładach w Collége de France. To Mickiewicz zaliczył Sękowskiego do „grupy pisarzy zdrajców”, „gdzie indziej nie znanych, pisarzy dopuszczających się zdrady głównej, którzy zapierają się wiary ojczystej, przeszłości ojczystej, usiłują oczernić dzieje, obyczaje Polski, zniesławić charakter narodowy, ażeby tylko uniknąć prześladowania niszczącego tych, co służą idei polskiej – ażeby pozyskać łaski ciemięzców. Była to opinia niebezpodstawna. Sękowski dokonał po 1832 roku apostazji narodowej, przeistaczając się w Rosjanina, jednego z najwierniejszych poddanych cara i jego imperialnego mechanizmu państwowego. Choć wpływ na tę decyzję miały także czynniki osobiste, Sękowski przypisany został do rzędu twórców niegodnych badania. A pisał przecież najpierw po polsku, rosyjsku i po francusku. Był poliglotą, znawcą języków orientalnych. Już po apostazji liczne utwory publikował najpierw po polsku, potem po rosyjsku, by w końcu stać się pisarzem, publicystą, redaktorem w pełni rosyjskojęzycznym. Bez wątpienia jednak, ciesząc się coraz większym uznaniem badaczy rosyjskich, Sękowski nie może być uznany za pisarza tylko rosyjskiego. Jest pisarzem dwukulturowym, w którego biografii ostrą aksjologicznie cezurę stanowi zerwanie ze swą polskością. Sto sześćdziesiąt lat po śmierci Sękowskiego – zdolnego prozaika romantycznego – niesłychanie utalentowanego poligloty, orientalisty, redaktora – możemy i powinniśmy przypomnieć jego prozę. Pisana zrazu po polsku, przeszła ona do języka i kultury rosyjskiej. W prozie tej, inaczej niż w biografii, nie znać tej cezury, która tak dzieli polski i rosyjski etap życia pisarza. Sękowski jest w niej przede wszystkim romantykiem, czerpiącym z dojrzałych doświadczeń prozy zachodnioeuropejskiej, polskiej, rosyjskiej, wzbogacającym ją o elementy orientalne i nieunikającym intertekstualnych gier, pastiszu, parodii, ironii i satyry. „Wielkie posłuchanie u Lucypera” (opublikowane najpierw po polsku) i „Fantastyczne podróże barona Brambeusa” (powstałe po rosyjsku i przełożone przez Witalisa Olechowskiego) jawią się z tej perspektywy jako jeden z rzadkich estetycznych pomostów między kulturą polską i rosyjską. Tym ciekawszych, że wykorzystujących parodystycznie konwencję czarnego romantyzmu.