Liberalizacja czy etatyzm? Kierunki zmian polityki pracy wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej po 1989 roku

Abstract

Transformacja ustrojowa po 1989 roku była w Europie Środkowo-Wschodniej dynamicznym procesem zmian na drodze do gospodarki rynkowej. Zmiany te zostały podjęte w kontekście liberalizacji stosunków gospodarczych. W artykule rozpatrzono reformy gospodarcze w kontekście zmian stosunków pracy. Do analizy wybrano państwa byłego bloku socjalistycznego, które obecnie są członkami Unii Europejskiej. Koniec ustroju socjalistycznego i przejście do stosunków kapitalistycznych były szokiem dla społeczeństw, zwłaszcza dla robotników wielkoprzemysłowych, faworyzowanych przez ówczesny system. Poszczególne państwa podejmowały politykę bardziej lub mniej liberalną, zmuszając pracowników do aktywności na rynku pracy lub tworząc socjalny parasol ochronny. Efekty tych działań są odczuwalne do dziś. Przemiany stosunków pracy państw Europy Środkowo-Wschodniej zostały podzielone na trzy części: bilans otwarcia, czyli stan na rok 1990, do momentu akcesji do Unii Europejskiej oraz polityka pracy w ramach Unii Europejskiej. Proces transformacji stosunków pracy nie zakończył się. Przeszedł w inną sferę przekształceń cy-wilizacyjnych. Używane do tej pory rozwiązania i postulowane ich powtórzenie: od nowego „New Deal’u” po laissez-faire mogą w obliczu nowych wyzwań okazać się nieskuteczne [Rifkin, 2001, s. 356-357]. Przed państwami, które przeszły transformację ustrojową, tak samo jak przed wszystkimi innymi, stoją nowe wyzwania, na które nie mamy jeszcze odpowiedzi.

The political transformation which took place in Central and Eastern Europe after 1989 was a dynamic process of change towards a market economy. These changes were made in the context of the liberalisation of economic relations. The paper examines the economic reforms in the context of changes in labour relations. The analysis is based on the countries of the former socialist bloc which are now members of the European Union. The end of socialism and the transition to the capitalist economy was a shock for society, especially for industrial workers, who had been favoured by the previous system. Individual states opted for more or less liberal policies, forcing employees to be active in the labour market or, alternatively, creating social security umbrellas. The effects of these actions are still felt nowadays. The transformation of labour relations in Central and Eastern European countries has been divided into three parts: the opening balance sheet (up to the year 1990), before the accession to the EU, and labour policies adopted within the framework of the EU. The process of transformation of labour relations is not yet complete. It has moved into a new stage of civilisational transformation. The solutions which have been used so far: from the new “New Deal” to the laissez-faire capitalism, may prove to be ineffective in the face of the new challenges [Rifkin, 2001, pp. 356-357]. The countries which have undergone political transformation, as well as all the other countries, are confronted with new difficulties, which are yet to be resolved.