Prawo do obrony u progu procesu karnego. Rozważania o statusie osoby podejrzanej w polskim prawie karnym procesowym – ujęcie historyczne od 1928 roku

Abstract

Prawo do obrony jest jednym z fundamentalnych filarów procesu karnego, stanowiącym jednocześnie istotny element ochrony praw człowieka. Jego zakres i zastosowanie ewoluowały na przestrzeni lat, szczególnie w kontekście osób podejrzanych jeszcze przed formalnym przedstawieniem zarzutów. Celem niniejszego artykułu jest analiza historycznego kształtowania się prawa do obrony w początkowej fazie postępowania karnego oraz ocena, w jakim stopniu obecne regulacje odpowiadają standardom prawa międzynarodowego i zasadom rzetelnego procesu. W polskim systemie prawnym prawo to wynika z Konstytucji RP, kodeksu postępowania karnego oraz aktów prawa międzynarodowego, w tym Europejskiej konwencji praw człowieka. Mimo tych gwarancji przez lata problematyczne pozostawało określenie momentu, od którego osoba podejrzana nabywa prawo do obrony. Artykuł podejmuje próbę uporządkowania terminologii i przedstawia ewolucję tego zagadnienia od okresu międzywojennego po współczesne propozycje zmian legislacyjnych. Szczególna uwaga została poświęcona pracom Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, która w swoich projektach przewiduje rozszerzenie definicji podejrzanego, co wpłynie na jego sytuację procesową. Nowe ujęcie tej kategorii może stanowić istotny krok w kierunku zwiększenia ochrony prawnej osób, które dotychczas znajdowały się w swoistej „szarej strefie” postępowania karnego, bez formalnych gwarancji procesowych. W artykule zastosowano metodę dogmatycznoprawną oraz historycznoprawną, co pozwala na prześledzenie zmian w zakresie prawa do obrony od dwudziestolecia międzywojennego po współczesność. Analiza historycznych i współczesnych regulacji pozwala na ocenę, czy proponowane zmiany legislacyjne mogą skutecznie wypełnić istniejące luki prawne i wzmocnić ochronę procesową osób podejrzanych.

The right to defense is one of the fundamental pillars of the criminal process, constituting an important element of human rights protection. Its scope and application have evolved over the years, especially in the context of suspects before formal charges are presented. The aim of this article is to analyze the historical development of the right to defense in the initial phase of criminal proceedings and to assess the extent to which current regulations comply with the standards of international law and the principles of fair trial. In the Polish legal system, this right results from the Constitution of the Republic of Poland, the Code of Criminal Procedure and acts of international law, including the European Convention on Human Rights. Despite these guarantees, determining the moment from which a suspect acquires the right to defense has remained problematic for years. The article attempts to organize the terminology and presents the evolution of this issue from the interwar period to contemporary proposals for legislative changes. Particular attention was paid to the work of the Criminal Law Codification Commission, which in its projects envisages expanding the definition of a suspect, which will affect their procedural situation. The new definition of this category may constitute a significant step towards increasing the legal protection of persons who have so far been in a kind of “grey zone” of criminal proceedings, without formal procedural guarantees. The article uses the dogmatic­‑legal and historical­‑legal method, which allows for tracing changes in the right to defense from the interwar period to the present. The analysis of historical and contemporary regulations allows for an assessment of whether the proposed legislative changes can effectively fill the existing legal gaps and strengthen the procedural protection of suspects.