Prawo zwyczajowe a zwyczaj: zwyczaje spadkowe włościan w II Rzeczypospolitej

Abstract

Artykuł składa się z czterech części. Pierwsza z nich dotyczy pojęcia zwyczaju oraz prawa zwyczajowego. Autor omówił w niej teoretyczne i historycznoprawne zagadnienia, które są związane z obowiązywaniem prawa zwyczajowego, w tym instytucją desuetudo (odwyknienia), która ma również zastosowanie w przypadku obowiązywania prawa stanowionego. Kolejna część publikacji dotyczy prawa spadkowego II Rzeczypospolitej, w której czterech dawnych dzielnicach zaborczych obowiązywały odrębne systemy prawa spadkowego, tj. kodeks cywilny niemiecki, Kodeks Napoleona, kodeks cywilny austriacki i rosyjski Zbiór Praw. Trzecia część artykułu obejmuje zwyczaje spadkowe włościan, które obowiązywały w tych dzielnicach. Co istotne, zwyczaje te obejmowały około 60 procent społeczeństwa ówczesnego państwa polskiego i były często zróżnicowane regionalnie (w ramach danej dzielnicy). W podsumowaniu zwrócono uwagę na wpływ zwyczajów spadkowych włościan na strukturę gospodarstw wiejskich oraz na projekty ustaw, które dotyczyły ich niepodzielności i odrębnego dziedziczenia. Wynika z tego, że obowiązujące wówczas zwyczaje spadkowe włościan miały ogromny wpływ na układ stosunków majątkowych ludności wiejskiej. Dokładne zaś wyznaczenie granicy między zwyczajem a prawem zwyczajowym często było i jest trudne do określenia, czego przykładem były zwyczaje spadkowe włościan w II Rzeczypospolitej.

The article is divided into four parts. The first addresses the concepts of custom and customary law and discusses theoretical and historical legal concepts related to the validity of customary law, including the doctrine of desuetudo (disuse), which also applies to statutory law. The second part of the article is centred around the inheritance law in the Second Polish Republic, where the four former partitioned territories operated under distinct legal regime, i.e. the German Civil Code, the Napoleonic Code, the Austrian Civil Code, and the Russian Digest of Laws. The third part examines the customary inheritance practices among the peasant population in these territories. Notably, these customary practices governed inheritance among approximately 60 percent of the population in interwar Poland, often differing significantly across regions – even within the same legal jurisdiction. The summary examines the impact of customary inheritance practices among peasants on the structure of rural holdings and legislative efforts to preserve their indivisibility and establish separate inheritance frameworks. These customary inheritance practices played a decisive role in shaping the distribution of property and wealth among the rural population. The precise delineation between custom and customary law has frequently proven difficult, both historically and today, as exemplified by the customary inheritance practices among peasants in the Second Polish Republic.