Konstytucja kwietniowa z 1935 roku w politycznych narracjach i nauce w pierwszych latach Polski Ludowej

Abstract

Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 roku, w literaturze najczęściej określana jako konstytucja kwietniowa, jest jednym z najważniejszych aktów prawnych w ustrojowych dziejach Polski w XX w. Stąd doczekała się już wielu badań. Niemniej jednym z mało znanych aspektów w literaturze prawno­‑historycznej i historycznej jest obraz konstytucji kwietniowej w narracjach politycznych i nauce prawa w pierwszych latach Polski Ludowej. Dlatego celem artykułu jest analiza tych procesów, głównie w oparciu o komunistyczno­‑socjalistyczną prasę, dokumenty polityczno­‑programowe, akty prawne oraz publikacje naukowe Polski Ludowej do 1956 roku. W artykule zwrócono szczególną uwagę na polityczne oraz intelektualne źródła niechęci, a następnie odrzucenie konstytucji kwietniowej przez polskich komunistów. W tym zakresie analizie poddano również stanowisko Komunistycznej Partii Polski oraz Polskiej Partii Robotniczej wobec tego aktu prawnego. Kolejnymi celami artykułu było zbadanie stosunku polskiej nauki prawa, a zwłaszcza badaczy zajmujących się prawem konstytucyjnym (państwowym), do konstytucji kwietniowej po 1944 r. Dlatego też przeanalizowano publikacje między innymi takich polskich prawników jak Antoni Peretiatkowicz, Stefan Rozmaryn, Andrzej Burda, Wacław Barcikowski, Leon Chajn czy Borys Łapicki. Z kolei stosunek władz do konstytucji kwietniowej analizowano między innymi na podstawie wypowiedzi i publikacji takich polityków jak Władysław Gomułka, Bolesław Bierut czy Stefan Jędrychowski. Ten ostatni był bowiem głównym przedstawicielem władz Polski Ludowej, który w sposób kompleksowy przedstawił stosunek władz nowego państwa polskiego do przedwrześniowych konstytucji polskich.

The Constitutional Act of 23 April 1935, commonly referred to in literature as the April Constitution, is one of the most important legal acts in the constitutional history of Poland in the 20th century. Hence, it has already been the subject of numerous studies. Nevertheless, one of the lesser­‑known aspects in legal­‑historical and historical literature is the image of the April Constitution in political narratives and legal studies in the early years of the People’s Republic of Poland. Therefore, the aim of the article is to analyze these processes, primarily based on the communist­‑socialist press, political­‑programmatic documents, legal acts, and scientific publications of the People’s Republic of Poland up to 1956. As part of this, the article pays particular attention to the political and intellectual sources of the initial reluctance and subsequent rejection of the April Constitution by Polish communists. In this context, the article also analyzed the stance of the Communist Party of Poland and the Polish Workers’ Party towards this legal act. The article’s further objectives also included examining the stance of Polish legal science, particularly researchers specializing in constitutional (state) law, towards the April Constitution after 1944. Therefore, publications by Polish lawyers such as Antoni Peretiatkowicz, Stefan Rozmaryn, Andrzej Burda, Wacław Barcikowski, Leon Chajn, and Borys Łapicki were analyzed. On the other hand, the authorities’ attitude towards the April Constitution was analyzed, among others, based on the statements and publications of politicians such as Władysław Gomułka, Bolesław Bierut, and Stefan Jędrychowski. The latter was indeed the main representative of the authorities of the People’s Republic of Poland, who comprehensively presented the stance of the new Polish state’s authorities towards the pre­‑war Polish constitutions.