Stosowanie konstytucji kwietniowej w czasach II wojny światowej. Od „umowy paryskiej” do drugiego kryzysu lipcowego

Abstract

Konstytucja kwietniowa została uchwalona i była stosowana w określonych warunkach politycznych. Ustawę zasadniczą przygotowano, widząc Józefa Piłsudskiego na stanowisku prezydenta, zaś jego zaplecze polityczne jako naturalny obóz rządzący. W rękach prezydenta skupić się miała najwyższa władza w państwie, miał on być moderatorem w razie konfliktów między rządem a parlamentem, dysponował szeroko zakreślonymi prerogatywami, wśród których znalazło się, kluczowe dla warunków wojennych, uprawnienie do mianowania następcy na czas wojny. Czy konstytucja zdała egzamin w zupełnie zmienionych warunkach politycznych? Czy pozwoliła na zgodną z zasadą legalizmu sukcesję władzy? Jak działały mechanizmy konstytucyjne w zmienionych warunkach politycznych, w których prezydent należał do obozu, na którym ciążyła odpowiedzialność za klęskę wojenną, a premier był przedwojennym opozycjonistą, prezentującym odmienne koncepcje polityczne, zwłaszcza w polityce zagranicznej? Artykuł jest próbą odpowiedzi na te pytania.

The April Constitution was passed and applied under specific political conditions. The Basic Law was prepared seeing Jozef Pilsudski as president, and his political base as the natural ruling camp. The highest power in the state was concentrated in the hands of the president, who was to be the moderator in the event of conflicts between the government and the parliament and who had wide­‑ranging prerogatives, among which there was, crucial for war conditions, the power to appoint a successor for the duration of the war. Did the constitution prove effective under completely changed political conditions? Did it allow the succession of power in accordance with the principle of legalism? How did the constitutional mechanisms work in the changed political conditions, in which the president belonged to a camp with responsibility for the war defeat, and the prime minister was a pre­‑war oppositionist with different political concepts, especially in foreign policy? The article is an attempt to answer these questions.