Skuteczność ograniczania deficytu sektora finansów publicznych i zarządzania długiem publicznym w Polsce w świetle wyzwań pandemicznych i postpandemicznych

Abstract

Cel | Celem artykułu jest ocena skuteczności ograniczania deficytu sektora finansów publicznych i zarządzania długiem publicznym w Polsce w latach 2018–2024, ze szczególnym uwzględnieniem wyzwań wynikających z kryzysu pandemicznego oraz okresu postpandemicznego. Metoda badań | Zastosowano metodę krytycznej analizy literatury przedmiotu oraz metodę opisową z elementami analizy danych statystycznych pochodzących z Ministerstwa Finansów RP i z Eurostatu. Zbadano wskaźniki relacji deficytu i długu publicznego do PKB, tempo ich zmian oraz wpływ mechanizmów pozabudżetowych na stan finansów publicznych. Dodatkowo przeprowadzono analizę podstaw prawnych zarządzania finansami publicznymi obowiązujących w Polsce i w UE. Wnioski | Analiza wskazuje, że Polska utrzymała względną stabilność fiskalną w wa runkach kryzysowych dzięki elastycznemu wykorzystaniu instytucji pozabudżetowych (Bank Gospodarstwa Krajowego, Polski Fundusz Rozwoju) oraz czasowemu zawieszeniu unijnych reguł fiskalnych. Jednocześnie stwierdzono ograniczoną przejrzystość tych działań oraz istotne rozbieżności między krajową i unijną metodologią pomiaru długu publicznego. W porównaniu z państwami Europy Środkowo-Wschodniej Polska wykazała umiarkowane ryzyko fiskalne, lecz rosnące napięcia w zakresie obsługi zadłużenia. Oryginalność / wartość / implikacje / rekomendacje | Uzyskane w badanym okresie wyniki pozwalają na umiarkowaną pozytywną ocenę skuteczności zastosowanych narzędzi zarządzania długiem publicznym w Polsce (w odniesieniu do długu jawnego), przy jednoczesnym wskazaniu konieczności opracowania rekomendacji w zakresie podjęcia reform fiskalnych polegających na konsolidacji sektora finansów publicznych i opracowaniu narzędzi zarządzania ryzykiem fiskalnym. Deficyt sektora finansów publicznych osiągnął wysokie wartości, co budzi wątpliwości w odniesieniu do prawidłowości zastosowanych rozwiązań fiskalnych. Zarządzanie deficytem sektora finansów publicznych i długiem publicznym w Polsce wymaga reform w kierunku większej spójności regulacyjnej i przejrzystości fiskalnej. Proponuje się m.in. dostosowanie krajowych reguł fiskalnych do nowych ram UE oraz ograniczenie funduszy parabudżetowych.

Purpose | This article aims to evaluate the effectiveness of reducing the public finance sector deficit and managing public debt in Poland between 2018 and 2024, with particular attention to the challenges arising from the COVID-19 pandemic and the subsequent post-pandemic period. Research method | The study applies a critical review of the economic literature and a descriptive approach supported by empirical data from the Ministry of Finance of the Republic of Poland and Eurostat. It examines the deficit-to-GDP and public debt to-GDP ratios, their dynamics, and the influence of extra-statutory mechanisms. The study also analyses the legal foundations of public finance governance in Poland and in the EU, identifying existing regulatory gaps. Results | The results indicate that Poland preserved relative fiscal stability under crisis conditions by flexibly employing extra-budgetary institutions (Bank Gospodarstwa Krajowego, Polski Fundusz Rozwoju) and by taking advantage of the temporary suspen sion of EU fiscal rules. However, the findings also reveal limited transparency in these measures and substantial discrepancies between national and EU methodologies for public debt measurement. Compared with other Central and Eastern European econ omies, Poland exhibited moderate fiscal risk, alongside growing pressures in public debt servicing. Originality / value / implications / recommendations | The findings for the analysed period support a moderately positive assessment of the effectiveness of Poland’s public debt management tools (in relation to explicit debt), while underscoring the necessity of fiscal reforms aimed at consolidating the public finance sector and developing in struments for fiscal risk management. The elevated public finance sector deficit raises concerns about the appropriateness of the implemented fiscal measures. Addressing these challenges requires reforms to enhance regulatory coherence and fiscal trans parency, including the alignment of national fiscal rules with the revised EU framework and the reduction of reliance on off-budget funds.