Finansowanie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przez samorząd terytorialny w Polsce

Abstract

Cel | Identyfikacja sposobów wydatkowania przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) środków na ochronę zabytków i opiekę nad nimi. Metoda badań | Badania (lata 2013–2022) przeprowadzono dla wszystkich rodzajów JST, z podziałem na typ gminy i powiatu. Do zbadania związku między rodzajem JST a strukturą wydatków i sposobem wydatkowania wykorzystano statystykę opisową wraz z analizą korelacji i test niezależności chi-kwadrat, zaś do zidentyfikowania statystycznie istotnych różnic w rocznych średnich wydatkach ponoszonych przez statystyczną JST – analizę wariancji (ANOVA) Wnioski | W podsektorze samorządowym wydatki nominalnie i realnie rosły. Najwięcej wydatkują powiaty, ok. 50% środków. Dominują bieżące (w powiatach ziemskich to 90% wydatków, największy udział wydatków majątkowych – 25% – jest w miastach na prawach powiatu, MNPP), przekazywane głównie jako dotacje celowe podmiotom spoza sektora finansów publicznych (SFP). Wyjątek to województwa – wspierają dotacjami celowymi na zadania bieżące inne JSFP. Wydatki majątkowe realizuje mało jednostek. To wysokie kwoty przekazywane głównie „własnym” jednostkom budżetowym (JB) przez MNPP i gminy miejskie. Oryginalność / wartość / implikacje / rekomendacje | Obliczono zmianę wielkości kwot na ochronę zabytków, ich strukturę i jednostkowe średnioroczne wartości z podziałem na typ JST, charakter wydatku (bieżące, majątkowe) oraz podmiot finalnie realizujący zadanie. Dowiedziono, że wydatki bieżące realizują zasadę pomocniczości, a inwestycyjne wzmacniają czynniki rozwoju lokalnego.

Purpose | Identification of how local government units (LGU) allocate funds for the protection and care of historical monuments. Research method |The study covers the period 2013–2022 and includes all types of LGU (communes and districts were categorised by type). Descriptive statistics, correlation analysis, and chi-square tests were used to explore the relationship between LGU types and spending patterns. ANOVA was applied to detect significant differences in average annual expenditures. Results | Both nominal and real expenditures grew, with districts accounting for around 50%. Current expenditures dominate, especially in rural districts (90%). Most funds are transferred as earmarked grants to non-public sector entities. Cities with district rights (CDR) show the highest share of capital expenditures (25%). Provinces mainly support other PFS units through current earmarked grants. Few units allocate funds to capital expenditures, but these amounts are high, especially in CDR and urban communes. Originality / value / implications / recommendations | The research examines changes in expenditure for monument protection, their structure, and average per-unit values by LGU type and expenditure nature (current, capital) and the entity ultimately executing the task. By allocating funds to monuments, LGU implement the principle of subsidiarity; investments in this area are aimed at strengthening the impact of local development factors.