Muzyczna aromatyzacja. O ścieżkach dźwiękowych w polskich retrokryminałach

Abstract

W artykule staram się wykorzystać opisaną przez Marka Krajewskiego metaforę aromatyzacji kultury, omawiającą zjawisko pozbywania się naturalnego zapachu na korzyść sztucznego nawaniania i dezodoryzacji, na grunt badań nad kategorią retro. Mechanizm aromatyzacji jest właściwy dla wielu praktyk życia społecznego, w tym także dla narracji muzycznej, która podobnie jak aromat oddziałuje swoją intensywnością na użytkowników współczesnej kultury. Zjawisko to jeszcze lepiej widoczne jest w narracjach poświęconych przeszłości, w których muzyczne reprezentacje pełnią funkcję aromatów wywołujących odpowiednie reakcje wspomnieniowe. Przedmiotem badania zostały objęte powieści kryminalne sytuujące wydarzenia fabularne w socjalistycznej Polsce między latami sześćdziesiątymi a początkiem lat osiemdziesiątych: Smutek cinkciarza Sylwii Chutnik, Około północy Mariusza Czubaja i Mocne uderzenie Ryszarda Ćwirleja. Muzyka buduje wyobrażenia przeszłości poprzez odwoływanie się do wrażeń słuchowych, intensyfikując wspomnienia, które znoszą kategorię autentyczności i zastępują ją wspomnieniowym symulakrum. Nasycenie muzyką – swoista dezodoryzacja i aromatyzacja przeszłości, z jaką mamy do czynienia w tych powieściach za przyczyną muzycznych utworów – polega na uprzedmiotowieniu tejże i uczynieniu jej z jednej strony fetyszem (przedmiotem konsumpcji), z drugiej zaś czymś w rodzaju kapitału, którym można zarządzać społecznie i indywidualnie.

In 2003 Marek Krajewski described the mechanism of culture aromatization. It consists in getting rid of natural smell in favour of artificial odorization and deodorization. In this paper I attempt to use this metaphor to examine narratives that revisit past events, particularly the “retro” style. The mechanism of “aromatization” is inherent in many practices of social life, including musical narration, which, like aroma, affects with its intensity the users of contemporary culture. This phenomenon is even more evident in narratives dedicated to the past, in which musical representations function as aromas evoking appropriate reminiscence reactions. The subject of this study was crime novels set in socialist Poland between the 1960s and the early 1980s: Smutek cinkciarza by Sylwia Chutnik, Około północy by Mariusz Czubaj and Mocne uderzenie by Ryszard Ćwirlej. Music builds images of the past by referring to musical impressions, intensifying memories that abolish the category of authenticity and replace it with a reminiscent simulacrum. Music saturation – the peculiar deodorisation and aromatisation of the past which we experience in these novels as a result of the musical pieces – consists in objectifying the past and making it, on the one hand, into a fetish (an object of consumption) and, on the other, into a kind of capital which can be managed socially and individually.