Рэпрэзентацыя вобраза сястры мiласэрнасцi ў народнапесеннай творчасцi аб вайне

Abstract

На аснове архiўных матэрыялаў па беларускаму фальклору часоў Вялiкай Айчыннай вайны i пазнейшых разгледжаны арыгiнальны сюжэтна-тэматычны цыкл лiрычных песень пра сястру мiласэрнасцi, якi ўяўляе сабой пласт народнапесеннай традыцыi, раней практычна выключаны з даследчага поля. Устаноўлена, што вобраз сястры мiласэрнасцi, з’яўляючыся познетрадыцыйным, не знаходзiць рэлевантных аналогiй у класiчным фальклоры, яго ўзнiкненне дэтэрмiнавана сацыяльна-гiстарычнымi рэалiямi ХIХ–ХХ стст., сярод якiх вызначальную ролю адыграла дзейнасць суполак Чырвонага Крыжа. Да крызiсу Першай сусветнай вайны i рэвалюцыйных падзей у грамадскай свядомасцi i культурнай практыцы семантыку вобраза сястры мiласэрнасцi вызначалi маральныя iдэi хрысцiянскага служэння i дабрачыннасцi, на што паказваюць факты традыцыi салдацкай песнi. Пазней ён десакралiзуецца, межы яго семантыкi пашыраюцца, што пацвярджаецца прыкладамi гарадскога фальклору ХХ ст. У час Вялiкай Айчыннай вайны ў рэпертуары партызан i насельнiцтва Беларусi актуалiзавалася традыцыя салдацкай дарэвалюцыйнай песнi, якую рэпрэзэнтуе сюжэт з асноўным матывам «сястра мiласэрнасцi суцяшае салдата», што абумоўлена яго змястоўнымi i фармальна-стылявымi характарыстыкамi.

W artykule omówiono tematyczny cykl pieśni lirycznych o siostrze miłosierdzia, który należy do tradycji narodowej, wcześniej praktycznie nieobecny w badaniach naukowych. Do analizy wykorzystano materiały archiwalne folkloru białoruskiego z czasów wielkiej wojny ojczyźnianej i późniejszych. Ustalono, że obraz siostry miłosierdzia nie znajduje analogii w folklorze klasycznym, a jego powstanie podyktowane było realiami socjalno-historycznymi w XIX i XX wieku, wśród których decydującą rolę odgrywała działalność Czerwonego Krzyża. Do kryzysu I wojny światowej i rewolucji w świadomości społecznej i praktyce kulturalnej semantykę obrazu siostry miłosierdzia determinowały chrześcijańskie ideały moralne, na co wskazuje tradycja pieśni żołnierskiej. Następnie obraz ten ulega desakralizacji, granice jego semantyki rozszerzają się, co potwierdzają przykłady z folkloru miejskiego w XX wieku. W czasie wielkiej wojny ojczyźnianej w repertuarze partyzantów i mieszkańców Białorusi tradycja żołnierskiej przedrewolucyjnej pieśni ulega aktualizacji. Reprezentują tę tradycję wątki z głównym motywem „siostra miłosierdzia pociesza żołnierza”, co jest uwarunkowane jego treścią i cechami formalno-stylistycznymi.

Based on archival materials on Belarusian folklore of the Great Patriotic War and later periods, the article considers the original narrative-thematic lyric song series devoted to a sister of mercy. The series belongs to folk songs that were previously excluded from the research field. The article states that the character of the sister of mercy establishes itself in the late tradition, and there is no relevant analogy to it in classical folklore. The emergence of the character is determined by the 19th–20th century socio-historical realities, such as the work of the Red Cross communities. Prior to the crisis of World War I and revolutionary events, the semantics of the sister of mercy in public consciousness and cultural practice was defined by the moral ideas of Christian services and charity. This is reflected in the tradition of the soldier’s song. Subsequently, the character undergoes desacralization, the boundaries of its semantics evolve, which is confirmed by urban folklore of the 20th century. During the Great Patriotic War, the tradition of the soldier’s pre-revolutionary song, particularly the motive “sister of mercy comforts the soldier”, is increasingly acknowledged in the repertoire of partisans and broader population of Belarus. This is due to its substantive and formal-style characteristics.