Речевой этикет в армии и на флоте в Литературных произведениях XIX века

Abstract

Przedmiotem artykułu są wybrane elementy etykiety językowej, ściślej zwroty grzecznościowe używane w dawnej rosyjskiej armii. Materiału językowego dostarczają Autorce teksty literackie wybranych pisarzy rosyjskich dziewiętnastego wieku (Tołstoj, Staniukowicz, Leskow). Specyficzne stosunki panujące w wojsku (silne zhierarchizowanie, dyscyplina) pozwalają ukazać konwencjonalność i użyteczność etykiety językowej. Jest tu ona wykorzystywana jako narzędzie służące do wymuszania dyscypliny, wyrażania szacunku czy lekceważenia, unikania lub rozwiązywania konfliktów. W artykule zwrócono uwagę na formy etykiety językowej w najbardziej typowych sytuacjach: wyższy rangą zwracający się do niższego stopniem lub odwrotnie, zwracają się do siebie równi rangą, zwracają się do siebie wojskowi i cywile. Z analizy etykiety językowej przedstawionej w utworach literackich wynika, że pisarze postrzegali strukturę armii i marynarki jako bardzo zhierarchizowaną. O wartości człowieka w wojsku decydowało pochodzenie społeczne, co znalazło odzwierciedlenie w konwencjach etykiety językowej.

The subject of the article are selected elements of linguistic etiquette, strictly speaking polite expressions used in the former Russian army. The author chooses her linguistic material from literary works of selected XIX century Russian writers (Tołstoj, Staniukowicz, Leskow). Specific relations appearing in the army (strong hierarchy and discipline) make it possible to present convention and usefulness of linguistic etiquette. It is used there as a tool to impose discipline, express respect or disrespect, avoid or solve conflicts. The article focused on the forms of linguistic etiquette in the most typical situations: when a higher rank official turns to a lower one or the opposite, the equally ranked turning to one another, and military men turning to each other and civilians. It results from the analysis of the linguistic etiquette presented in the literary works that the writers perceived the army and navy structure as highly hierarchical. Social background decided about man’s value in the army, which was reflected in the conventions of linguistic etiquette.