„Tożsamość to matrioszka” . Rola działań edukacyjnych i społeczno-artystycznych w kształtowaniu tożsamości międzykulturowej

Abstract

Wychodząc od literackiej metafory Claudio Magriso tożsamości jako matrioszki, autorki artykułu analizują rolę projektów społeczno-artystycznych i edukacyjnych w procesie kształtowania tożsamości międzykulturowej (w rozumieniu Jerzego Nikitorowicza). Współczesny świat stwarza nowe sytuacje i konteksty spotkania międzykulturowego związane z procesami migracji międzynarodowej i rosnącym znaczeniem mobilności jako determinanty stylu życia w późnej nowoczesności. Zjawiska te prowadzą do uniwersalizacji takich kategorii, jak: obcość czy pogranicze i zmuszają do redefinicji takich pojęć, jak: naród, patriotyzm, nacjonalizm. Coraz bardziej uwidacznia się warstwowa struktura społecznej tożsamości jednostki, w której wyróżnić możemy, poza tradycyjnym odniesieniem do narodu, również korelaty subnarodowe i ponadnarodwe. Koncepcja tożsamości międzykulturowej mieści się w paradygmacie „zakorzeniania” w różnych typach społeczności, przy czym „zakorzenienie” to może być płaszczyzną projektujących działań społeczno-artystycznych i edukacyjnych. Alternatywna perspektywa wiąże się z pojęciem tożsamości transnarodowej, a więc tożsamości człowieka „wykorzenionego”. Bez względu na przyjętą optykę (tożsamość międzykulturowa versus transnarodowa), najważniejszym wyzwaniem współczesności jest kształtowanie nowych, otwartych, dyskursywnych i refleksyjnych tożsamości, adekwatnych do zmiennych kontekstów kulturowych, pomiędzy którymi porusza się współczesny człowiek (np. lokalny, regionalny, narodowy, europejski, globalny). Tak rozumiana tożsamość przypomina matrioszkę – jedna jej warstwa zawiera się w drugiej. Projekty społeczno-artystyczne i edukacyjne przedstawione w artykule stanowią ważne narzędzie negocjacji pomiędzy poszczególnymi warstwami tożsamości. W wymiarze praktycznym działania tego rodzaju przyczyniają się między innymi do rozwijania wrażliwości na odmienność i otwartości na różnice kulturowe (także te warunkowane społecznie, pozaetnicznie) oraz do kształtowania kompetencji międzykulturowych (w szczególności komunikacyjnych). Znajdują w nich odzwierciedlenie i potencjalne rozwiązanie palące problemy współczesności. Wartością dodaną zawartej w artykule analizy jest połączenie podejścia pedagogicznego i socjologicznego, których reprezentantkami są autorki.