Kilka uwag na marginesie Tit.Ulp. 20.16

Abstract

W prawie rzymskim warunkiem koniecznym przy testamenti factio activa było posiadanie wolności. Zarówno w prawie klasycznym, jak i poklasycznym pierwszą kwestią, jaką brano pod uwagę, przy ustalaniu następstwa na wypadek śmierci, było to, czy testator był osobą wolną czy nie. Nie budzi to co do zasady większych kontrowersji. Wskazują na to m.in. wypowiedzi prawników klasycznych, umieszczone następnie w Digestach justyniańskich, jak i konstytucje cesarskie. Nie wpływa na to fakt, że w zachowanym materiale źródłowym prawa rzymskiego można jednak odnaleźć fragment pochodzący z Titulae ex corpore Ulpiani, który przyznaje zdolność rozporządzenia w testamencie niewolnikom publicznym połową swojego peculium, o ile takie posiadali. W dalszym ciągu takiej możliwości nie mieli bowiem niewolnicy prywatni, chociażby posiadali peculium profecticium. Nie mogli także w tym zakresie uzyskać zgody swojego właściciela na dokonanie takiej czynności prawnej, ponieważ zdolność do sporządzenia testamentu była zaliczana do norm prawa publicznego, a nie prywatnego, którego nie mogą być zmieniane na podstawie porozumień. Natomiast przywilej ten nie jest znany prawu justyniańskiemu. Ponownie przywilej umożliwiający testowanie niewolnikom publicznym przyznaje cesarz bizantyjski Leon VI Filozof.

In Roman law, a precondition for testamenti factio activa was having freedom. In the Classic and Justinian Law the major matter that was considered while determining succession in case of death, was whether the testator was a free person. This generally does not raise major controversies. Statements of classic jurists, amongst others, refer thereto in Justinian Digests and imperial constitutions. It is not affected by the fact that in the preserved source material of Roman law, one can find a fragment from Titulae ex corpore Ulpiani, which grants public slaves the capacity to manage half of their peculium, should they have any. Such a possibility was not present for private slaves even if they possessed peculium profecticium. They also could not obtain the consent of their owner in this scope to carry out such legal action, because the ability to draw up a testament was classified in public law, not private law, which cannot be changed on the grounds of any agreements. However, this privilege is not known to Justinian law. Again, the privilege of testamentary capacity for public slaves is granted by the Byzantine emperor – Leon VI Philosopher.