Przemoc w średniowiecznej Islandii – skala, charakter i czynniki ograniczające

Abstract

Sagi Islandczyków opisują społeczeństwo pełne przemocy, w którym nawet najdrobniejsza transgresja mogła doprowadzić do wróżd trwających przez kilka pokoleń. Celem niniejszego artykułu jest ustalenie, czy obraz utrwalony przez redaktorów sag odpowiada rekonstruowanej przez nich społecznej rzeczywistości. Odwołując się do źródeł narracyjnych i prawnych, jak i ustaleń antropologów wykazuje w nim, iż średniowieczna Islandia charakteryzowała się niższym poziomem przemocy, niż wynikałoby to z dosłownego odczytania staroislandzkich przekazów. Konflikty opisane w sagach rozgrywają się głównie w środowisku osób relatywnie zamożnych – gospodarzy i wodzów – które jako jedyne dysponowały społecznym i materialnym kapitałem umożliwiającym im udział w długotrwałych wróżdach. Spory pomiędzy przedstawicielami niższych warstw, jak i na przecięciu klas pozostających między sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania miały mniej krwawy przebieg. Nadto istniał szereg społecznych czynników ograniczających skalę przemocy, w tym zwłaszcza norm prawnych i kulturowych promujących umiarkowanie w działaniu.

The sagas of Icelanders depict a violent society in which even the slightest transgression could result in a prolonged feud that could last for generations. The aim of this study is to ascertain how closely this description of medieval Iceland resembles social reality. Using both narrative and legal sources, as well as the anthropological research of other authors, I argue that the saga age of Iceland was not as violent as the sögumenn (storytellers) imply. I stress that the conflicts described in the sagas mostly involve the social elites, the wealthy free farmers and chieftains, who were the only members of society vested with the social and material capital necessary for sustaining prolonged feuds. Disputes between members of the lower classes, and across the social strata were less violent than those depicted in sagas. Moreover, there were several social factors in operation which limited the scale of interpersonal violence, including cultural and legal norms promoting moderation.