„Balladyna” Juliusza Słowackiego w estetycznych kontekstach epoki. Genologia – koncepcja piękna – idee

Abstract

Tematem rozprawy doktorskiej jest „Balladyna” Juliusza Słowackiego w estetycznych kontekstach epoki. Genologia – koncepcja piękna – idee. Dzieło jednego z najwybitniejszych poetów polskich już od 178 lat prowokuje badaczy do odkrywania jego piękna zobrazowanego w formie nadgoplańskiego kosmosu. Podstawowym założeniem dysertacji było zbadanie zależności między estetyką i genologią tekstu a wizją uniwersum. Baśniowość, fantastyka, gotycyzm, estetyka Północy, faustyzm, ironia, tragizm, motywy biblijne oraz wielogatunkowa forma współtworzą – co wynika z wielu badań – artystyczną fakturę Balladyny. Będąc źródłem inspiracji, stają się jednocześnie areną unaoczniającą podstawowe sensy dzieła rozumianego jako wielopoziomowa opowieść o człowieku i świecie, w którym zdarzenia dziejące się „tu i teraz” otwierają się na wieczność, na perspektywę transcendencji. W pracy autorka sięga po narzędzia z kręgu szeroko rozumianej humanistyki. Punktem wyjścia jest literatura, stąd obecność w rozprawie badań z zakresu XX-wiecznej poetyki, teorii gatunków literackich i teorii literatury. By jednak możliwie najlepiej rozumieć literaturę, niezbędna staje się wiedza historiozoficzna, filozoficzna i psychologiczna. Dysertacja składa się z 5 rozdziałów: 1) Estetyczna geneza dzieła, 2) Gatunek. Interpretacje. Estetyka, 3) Estetyczne komponenty świata przedstawionego. Inspiracje, 4) Wielogatunkowa forma Balladyny, 5) Człowiek według Słowackiego. Każdy rozdział podzielony się na kilka podrozdziałów. W pierwszym rozdziale rozprawy autorka podjęła się opisania estetycznej genezy dzieła ze zwróceniem uwagi na cztery czynniki genetyczne: 1) kontekst szekspirowsko-ariostyczny, 2) osobę Homera – ideału poety, 3) pieśni religijne, 4) postać Zygmunta Krasińskiego. Analizując źródła estetycznej inspiracji, o których jest mowa w badaniach naukowych nad Balladyną, przyjęłam podejście komparatystyczne. W drugim rozdziale autorka przedstawiła szczegółowe analizy i interpretacje Balladyny wiążące się z gatunkowymi przyporządkowaniami tego tekstu. W badaniach nad typologią i opisem struktury poszczególnych gatunków współtworzących dzieło Słowackiego autorka skorzystała z osiągnięć badań nad genologią romantycznego dramatu. W drugim i trzecim podrozdziale omówiła główne linie interpretacyjne oraz dotychczasowe ustalenia nas estetyką dzieła. W trzecim rozdziale pracy autorka zaprezentowała heterogeniczność estetyczną tekstu, w którym przenikają się: baśniowość (ludowa, literacka, orientalna), fantastyka (baśniowa i demonologiczna), gotycyzm, estetyka Północy, faustyzm, motywy biblijne. Do opisu nadgoplańskiego kosmosu konieczne okazało się stworzenie nowej jakości – „ironiotragizmu”. Jest to kategoria estetyczna, za pomocą której zostały nakreślone portrety bohaterów Balladyny w kontekście ontologicznym. Nieustanny w życiu postaci literackich splot kodu tragicznego z ironicznym zaowocował słowotwórczą strukturą wyinterpretowaną wprost z istoty świata przedstawionego utworu. W kolejnym rozdziale rozpatrywane jest zagadnienie wielogatunkowej formy Balladyny, której nie da się zamknąć w normatywnych ramach genologii, bowiem świat uporządkowanych kategorii klasyfikacyjnych i struktura tragedii nadgoplańskiej wykluczają się. Jest natomiast dzieło Słowackiego metawypowiedzią teoretyczną w zakresie genologii. I jest też wielogatunkową formą, w której kwestie ontologiczne wychodzą na plan pierwszy. Ostatni rozdział rozprawy dotyczy obrazu człowieka i kosmosu, w którym przejawia się Absolut. Najwięcej uwagi autorka poświęca Balladynie, która pojawia się na nadgoplańskiej scenie w kilku odsłonach jako: Faust na wspak, bohaterka tragiczna, romantyczna heroina, aktorka i reżyser, anielsko-diabelska konstrukcja, złożony monolit, zalękniona niewiasta oraz kobieta uciekająca przed własną kobiecością. Oprócz kreacji Balladyny w rozdziale piątym zaprezentowane zostały także wizerunki mężczyzn – Kirkora, Kostryna, Filona, Pustelnika oraz Grabca, obraz poety – kreatora oraz postaci z metaplanu fantastycznego. W zakończeniu autorka jeszcze raz sygnalizuje rolę „ironiotragizmu” – nowej kategorii estetycznej, akcentuje rolę wyobraźni jako typu duchowości romantycznej, prymat prawdy „ja” poety nad prawdą „historyka” i znaczenie spojrzenia w lustro Innego – Krasińskiego. Autorka uważa, że dla kolejnych badań nad Balladyną Słowackiego wartościowym ujęciem byłoby dokładniejsze zbadanie jego warstwy językowej. Warto również zastanowić się, czy (i jak) niemiecki wczesny romantyzm, na przykład za pośrednictwem kultury francuskiej, mógł przeniknąć do Słowackiego.

The subject of the dissertation is Juliusz Slowacki's "Balladyna" in the Aesthetic Contexts of the Epoch: Genology - Concept of Beauty - Ideas. The work of one of Poland's most prominent poets has been provoking researchers for 178 years to discover its beauty depicted in the form of a space bordering on Lake Gopło. The basic premise of the dissertation was to examine the relationship between the aesthetics and genology of the text, and the vision of the universum. Mythical character, fantasy, gothicism, aesthetics of the North, faustism, irony, tragedy, bible motifs, and multi-genre form contribute to - and that is confirmed by many studies – the artistic texture of Balladyna. All this is a source of inspiration, and at the same time the arena of the basic sense of the work, understood as the multilevel story of man and the world in which the events of "here and now" open up to eternity, to the perspective of transcendence. The author of the dissertation reached for tools from the circle of broadly understood humanities. The point of departure was literature, hence the presence of the research in the field of 20th-century poetry, theory of literary genres and theory of literature in the dissertation. However, to understand the literature as best as possible, it is necessary to have historiosophic, philosophical and psychological knowledge. The dissertation consists of 5 chapters: 1) The aesthetic genesis of the work, 2) The genre. Interpretations. Aesthetics, 3) Aesthetic components of the presented world. Inspirations, 4) Multi-genre form of Balladyna5) Man according to Slowacki. Each chapter is divided into several subchapters. In the first chapter of the dissertation, its author undertook to describe the aesthetic genesis of the work with attention to four genetic factors: 1) the Shakespearean and Ariostatic context, 2) Homer's ideal, 3) religious songs, 4) Zygmunt Krasiński's figure. Analyzing the sources of the aesthetic inspiration referred to in the research on Balladyna the author adopted a comparative approach. In the second chapter, the author presents detailed analyzes and interpretations of Balladyna concerning the genre determinations of this text. In research on the typology and description of the structure of individual genres contributing to Słowacki's work ,the author made use of the achievements of research on the genre of romantic drama. The second and third subchapters discussed the main lines of interpretation and the current findings regarding aesthetics of the work. In the third chapter of the dissertation, the author presented the aesthetic heterogeneity of the text, in which the mythical character (folk, literary, oriental), fantasy (fairy and demonological), gothicism, aesthetics of the North, faustism, and biblical motifs overlap. It was necessary to create a new quality - “irony-tragedy” to describe the Cosmos near Gopło Lake. This is an aesthetic category with portrayed characters of Balladyna in an ontological context. The incessant coincidence of tragic and ironic code in life of the characters resulted in a derivational structure interpreted directly from the essence of the world of the presented work.In the next chapter, the author examined the problem of multi-genre form of Balladyna which cannot be confined to the normative framework of genology, because the world of structured classification categories and the structure of the tragedy near Gopło Lake are exclusive. On the other hand, Słowacki's work constitutes a theoretical metastatement within the scope of genology. It is also a multi-genre form in which ontological issues come to the fore. The final chapter dealt with the image of man and the cosmos in which the Absolute manifests itself. The most attention the author devotes to Balladyna, who appears on the scene in several disguises: upside-down Faust, tragic heroine, romantic heroine, actress and director, angelic-diabolic construction, complex monolith, fearful woman and woman fleeing her own femininity. In addition to Balladyna's creation, chapter five, presented the images of men – Kirkor, Kostryn, Filon, Pustelnik and Grabiec as well as a picture of the poet-creator and fantastic metaplan character. In conclusions, the dissertation's author again indicated the role of “irony-tragedy” – a new aesthetic category - and emphasized the role of imagination as a type of romantic spirituality, primacy of the truth of the "I" of the poet over the truth of "historian", and the importance of looking in the mirror of the other – Krasiński. The author of the dissertation believed that for further research on Balladyna it would be advisable to provide a more accurate analysis of its linguistic layer. It is also worth considering whether (and how) German early Romanticism, for example through French culture, could penetrate into Slowacki.