Rola dyrektywy MiFID w ochronie inwestorów na rynku finansowym Unii Europejskiej podczas kryzysu finansowego

Abstract

Pod koniec roku 2008 wiele przedsiębiorstw w Polsce zaczęło borykać się z problemami związanymi z realizacją zobowiązań finansowych wynikających z zawartych umów z bankami, których przedmiotem były instrumenty pochodne. Umowy takie były podpisywanie z wielu powodów. Po pierwsze ze względu na wysoki kurs złotego wobec głównych walut wymienialnych (euro, dolara) w połowie 2008 r., Polscy eksporterzy chcąc zabezpieczyć rentowność swojej produkcji korzystali z opcji walutowych, opartych głównie na kursie euro do złotego. Po drugie wzrastający kurs złotego do skłaniał do podejmowania transakcji typowo spekulacyjnych w celu osiągnięcia znacznego zysku. W tych przypadkach korzystano z instrumentów finansowych zwanych w skrócie CIRS (Currency Interest Rate Swap). W drugiej połowie roku 2008 r. kurs złotego zaczął gwałtownie spadać, co diametralnie zmieniło sytuację firm, które zawarły wspomniane umowy. Zobowiązania z nich wynikające oznaczały znaczne straty finansowe; zdaniem analityków straty te mogą wynieść nawet kilkadziesiąt miliardów złotych. Problem był na tyle poważny, że zajął się nim nawet polski rząd. Pojawiały się różne koncepcje rozwiązania tej sytuacji, a jedną z nich było podważenie ważności umów, ze względu na wprowadzenie w błąd inwestora poprzez niedostateczną informację lub jej brak ze strony banku o ryzyku związanym ze wspomnianymi instrumentami finansowymi (instrumentami pochodnymi). W prawie wspólnotowym zostały ustanowione regulacje, które mają za zadanie chronić inwestora prywatnego w zakresie ryzyka inwestycyjnego przy zawieraniu transakcji, których przedmiotem są różnego rodzaju instrumenty finansowe. Kluczowym aktem jest tu dyrektywa nr 2004/39/WE w skrócie zwana MIFID (Markets in Financial Instruments Directive), która stanowi część reżimu prawnego jednolitego rynku finansowego UE.Celem dyrektywy jest m.in. nałożenie na firmy inwestycyjne (w tym banki) obowiązków informacyjnych wobec klientów. Jest to szczególnie istotne, biorąc pod uwagę fakt, że jednym ze źródeł obecnego kryzysu finansowego były inwestycje w instrumenty pochodne, m.in. opcje, charakteryzujące się wysokim stopniem ryzyka, a w wielu przypadkach inwestorzy nie byli świadomi takiego ryzyka. Wydaje się, że część inwestycji w ryzykowne instrumenty pochodne mogłaby nie dojść do skutku, gdyby dyrektywa ta została implementowana do krajowego porządku prawnego, czego jednak polski ustawodawca do tej pory nie uczynił. W niniejszym referacie przedstawiono wybrane aspekty, które są przedmiotem regulacji dyrektywy dyrektywy 2004/39/WE, problem jej implementacji do krajowego porządku prawnego, możliwości bezpośredniego jej stosowania w przypadku braku takiej implementacji w kwestii zabezpieczenia interesów inwestora prywatnego oraz skutków prawnych, jakie może powodować brak implementacji dla państwa członkowskiego winnego takiego zaniechania.

In Community law there have been established provisions which main subject is to protect private investors position in scope of risk investment during conclusion of transactions referring to financial instruments. Crucial act in here is Directive no 2004/39/EC named as MIFID (Markets in Financial Instruments Directive), which is a part of legal regime of the single financial market of the EU. The one of the aims of this directive is among others imposing on investment firms (including banks) informative duties to their clients. This particularly important, taking into consideration a fact, that the one of the sources of the current crisis was investments in derivatives (including options), marked by high degree of risk and many investors were not aware of such risks. The paper deals with selected aspects of the subject of the Directive 2004/39/EC regulation, problem of its implementation into domestic legal order (which was not done in Poland yet), possibilities of direct applicability of its provisions in case of lack of the implementation having regard a protection of private investors interests and legal effects of lack of the implementation for a member state responsible for such negligence.