Fantazmat Wielkiego Stepu we współczesnej poezji Tatarów polskich

Abstract

Artykuł poświęcony jest próbie odpowiedzi na pytanie o rolę, jaką odgrywa w poezji polskich Tatarów motyw Wielkiego Stepu, pojawiający się w tej twórczości nader często, a także o znaczenie nieobecności w niej (czy też niedostatecznej obecności) motywów pejzażowych związanych z realnymi krainami dzieciństwa i „małych ojczyzn” autorów. Oba te fenomeny zdają się symptomami kulturowej (ponadindywidualnej) melancholii związanej z wykorzenieniem Tatarów w epoce migracji pojałtańskich. Znamionują kryzys tożsamości wspólnotowej ujawniający się w swoistej odmowie reprezentacji tego, co rzeczywiste i historyczne, oraz w wyborze w ich miejsca przedstawienia tego, co symbolicznie bogate, ale referencyjnie „puste”, to znaczy odsyła jedynie do mitu, kreacyjnych gier wyobraźni, jawnych prób re-konstruowania tożsamościowej narracji. Wielki Step jest w tym ujęciu de Manowską alegorią maskującą traumę powstałą po deterytorializacji i rozbiciu kulturowej wspólnoty.

The aim of the paper is to resolve the question of The Great Steppe motif in contemporary Polish Tatars’ lyrical poetry. The frequency of its occurrence is striking, as the motif has little in common with historical and social background of today’s Polish Tartar community (for 600 years living within the boundaries of the Great Duchy of Lithuania). In fact, it is rather a myth, a phantasmatic symbol (or rather Paul de Man’s ‘empty’ allegory) that covers the loss of the native land (after the Yalta Conference) and subsequent corruption of the group identity (which is actually also a consequence of the wider process of all groups of Poles displaced in the post-war period losing their social integrity, as well as a result of the modernisation processes). The ‘semantic emptiness’ of the Steppe’s motif and the lack of representation of the actual Tatars’ ‘homelands’ are symptomatic of the poetics of melancholy – an artistic language of loss, which is neither present, nor presentable.

Настоящая статья представляет собой попытку найти ответ на вопрос о том, какую роль в поэзии польских татар играют мотив Великой Степи, появляющийся в их творчестве достаточно часто, и (или) в некоторой мере присутствующие в нем пейзажные мотивы, связанные с реальным краем детства и «малой родиной» авторов. Названные феномены являются признаками культурной (надындивидуальной) меланхолии, обусловленной утратой татарами связей со своей родиной во время постъялтинских миграций. Они свидетельствуют о кризисе социальной идентичности, проявляющемся в своеобразном отказе от того, что одновременно богато символами и референтно «пусто», и отсылают исключительно к мифу, креативным играм воображения, ярко выраженным попыткам ре-конструирования наррации идентичности. Великая степь, в нашем понимании, является аллегорией, скрывающей травму, полученную вследствие детерриторизации и разрушения культурного сообщества.