Znaczenie literatury Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego dla badań lingwistycznych nad polskimi tekstami dawnymi

Abstract

W artykule poruszono kwestię znaczenia literatury Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego dla badań nad polskimi tekstami dawnymi na przykładzie XVI-wiecznego utworu z kręgu religijnej prozy opisowej, Historyji barzo cudnej Krzysztofa Pussmana. Autorka ograniczyła się do analizy leksykalnych zbieżności i różnic w trzech wersjach tekstu: w dwóch drukach okresu średniopolskiego w grafii tradycyjnej oraz we fragmencie rękopiśmiennego kitabu z drugiej połowy XVIII wieku, zwanego Kitabem Milkamanowicza, zapisanego alfabetem arabskim. Nazwy własne w kitabie zostały poddane orientalizacji, natomiast w zakresie nazw pospolitych wyróżniono kilka podstawowych typów różnic między tatarskim manuskryptem a polskimi zabytkami. Ich zestawienie pozwala wskazać bezpośrednie źródło tekstowe omawianego fragmentu kitabu. Z całą pewnością nie jest nim unikat z 1551 roku, lecz wydanie późniejsze – omówione w artykule lub inne, wykazujące z nim zbieżność.

This article discusses the significance of literature written by Tatars of the Grand Duchy of Lithuania for research of historic Polish texts on an example of the 16th century book from the circle of religious descriptive prose – Historyja barzo cudna [A Very Marvellous Story] by Krzysztof Pussman. The author’s work is limited to the analysis of lexical similarities and differences that occur in the three versions of the text: in two Mid-Polish editions printed in traditional graphic layout, and in fragments of the kitāb manuscript that comes from the second half of the 18th century, called Milkamanowicz’s kitāb, written in Arabic script. Proper names that occur in the kitāb are Orientalised, whereas in the area of common names, several basic types of differences are distinguished between the aforesaid Tatar manuscript and Polish historical literature. By comparing them, we can track down the direct text source of the kitāb fragment under discussion. Certainly, it is not the unique work of 1551 but its later edition that is discussed in this article, or yet another one that shows some similarity with the former.

Статья посвящена проблеме определения значения литературы татар Великого княжества Литовского для лингвистических исследований древних польских текстов. Исследование проводится на материале прозаического религиозного произведения «Historyja barzo cudna…» [Очень удивительная история о сотворении неба и земли] Кшиштофа Пуссмана (XVI в). Исследовательница ограничилась анализом лексических совпадений и различий в трех вариантах текста: двух изданиях среднепольского периода, напечатанных с использованием традиционной графики, и фрагменте рукописного китаба второй половины XVIII в., названного «Китабом Милкановича», записанного с использованием арабского алфавита. Собственные имена сохранены в ориентальном варианте, в то время как в процессе анализа общих имен выделено несколько типов различий в татарском манускрипте и польских памятниках. Их сопоставление позволило определить текстовый источник анализируемого фрагмента китаба, которым, несомненно, является издание не 1551 г., а более позднее, уже описанное, или другие издания, сходные с ним.