Privilegium Exigendi w rzymskim procesie formułkowym

Abstract

Celem rozprawy doktorskiej jest ukazanie rozwiązań, które wykorzystywali Rzymianie w sferze prawa prywatnego, rozwiązań mających na celu uprzywilejowanie jednej ze stron postępowania egzekucyjnego, jakim był wierzyciel. W starożytnym Rzymie postępowanie egzekucyjne miało doniosłe znaczenie zarówno pod względem ekonomicznym, jak i prawnym, a przywileje egzekucyjne odegrały istotną rolę w okresie postępowania formułkowego. Sam termin privilegium w prawie rzymskim był rozumiany bardzo szeroko. W prawie klasycznym przywilejami były nazywane szczególne normy dotyczące takich podmiotów, jak skarb państwa. Natomiast sformułowanie privilegium exigendi w starożytnym Rzymie oznaczało przywilej egzekucyjny przysługujący pewnym kategoriom wierzycieli polegający na pierwszeństwie w zaspokojeniu się z majątku dłużnika w przypadku egzekucji uniwersalnej. Podstawowym problemem badawczym pracy jest próba zbadania istnienia mechanizmu zabezpieczenia wierzytelności w postaci privilegium exigendi i określenie na ile zakres tej instytucji był różny od istniejącego w prawie rzymskim drugiego mechanizmu zabezpieczenia wierzytelności, czyli hipotek (zastawów) uprzywilejowanych. Ważnym zagadnieniem jest również wskazanie kategorii wierzytelności korzystających z przywileju egzekucyjnego. Przywileje egzekucyjne zostały więc zgrupowane według trzech dziedzin prawa: publicznego, familijnego oraz obligacyjnego. Do każdej z grup zostały przyporządkowane odpowiednie wierzytelności, którym zostało przyznane privilegium exigendi. Analiza instytucji przywilejów egzekucyjnych wskazała również na potrzebę podjęcia szczegółowych badań pod kątem ustalenia dziedziczności poszczególnych przywilejów egzekucyjnych.

The main objective of the dissertation is to present solutions that Romans used in the sphere of civil law, solutions that favoured one of the parties to enforcement proceedings -the creditor. In ancient Rome, the enforcement proceedings was of major importance in terms of both economic and legal, and enforcement privileges have played significant role during the period of the formulary system. The term privilegium was understood very broadly in Roman law. In the classical law as privileges were understood specific standards for such entities as the Treasury, while the expression privilegium exigendi meant the enforcement privilege that certain categories of creditors were entitled to, giving them the priority in satisfaction of the debtor's assets in universal enforcement. The main problem of this research study was to examine the existence of a mechanism of security interest called privilegium exigendi and determine how this institution was different from the existing second mechanism of security interest in Roman law –privileged mortgages (pledges). Enforcement privilege are grouped according to three areas of law: public, family and obligation. To each of the groups the corresponding claims, which were granted privilegium exigendi, were assigned. Analysis of the institution of enforcement privilege also indicated the need for detailed studies in order to determine heredity of the individual enforcement privileges.