Ewolucja i funkcje prezydencji w Radzie Unii Europejskiej – analiza polskich doświadczeń z lat 2011 i 2025

Abstract

Współczesna prezydencja państwa członkowskiego w Radzie stanowi jeden z mechanizmów funkcjonowania unijnej architektury politycznej, istniejący de facto od momentu ustanowienia pierwszej Wspólnoty Europejskiej. Przez dekady istnienia i rozwoju WE/UE zmieniały się rola i znaczenie systemu prezydencji. Istotne zmiany w tym zakresie przyniósł przede wszystkim podpisany 13 grudnia 2007 roku Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (tzw. traktat lizboński), który ostatecznie wszedł w życie w 2009 roku. Rzeczpospolita Polska, która dołączyła do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku, dwukrotnie sprawowała prezydencję w Radzie – w drugiej połowie 2011 roku oraz pierwszej połowie 2025 roku. Oba okresy przypadły na momenty znaczące dla rozwoju integracji europejskiej. Oba okresy przypadały także na czasy trudne z punktu widzenia polityki europejskiej (ale i globalnej) i wyzwań, z którymi musiał (i wciąż musi) mierzyć się współczesny świat. Pierwsza polska prezydencja odbywała się w dobie europejskiego kryzysu finansowego, początku kryzysu migracyjnego w Europie, tuż po implementacji gruntownych reform wynikających z wejścia w życie traktatu lizbońskiego. Druga natomiast wypadła w czasie trwającej wojny na terytorium Ukrainy (a więc w bezpośrednim sąsiedztwie RP i UE), drugiej – nieprzewidywalnej pod wieloma względami – prezydentury Donalda Trumpa w Stanach Zjednoczonych Ameryki i w dobie wielu zagrożeń dla bezpieczeństwa (w tym cyberbezpieczeństwa) Europy. Zasadniczym celem niniejszego artykułu jest analiza ewolucji i funkcji prezydencji w Radzie oraz przedstawienie polskich doświadczeń, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji priorytetów i wyzwań, przed którymi stanęły obie polskie prezydencje w kontekście zmieniających się uwarunkowań w Europie. Materiał badawczy, stanowiący podstawę prowadzonych rozważań, przede wszystkim obejmuje źródła prawa Unii Europejskiej, które dotyczą zagadnień mieszczących się w ramach obszaru badawczego różnej rangi, zaczynając od traktatów założycielskich, przez akty wiążące prawa wtórnego, po niewiążące rezolucje. Przeprowadzona analiza objęła również dokumenty robocze instytucji i organów UE oraz innych podmiotów. Artykuł odwołuje się ponadto do literatury naukowej, w przeważającej mierze polskojęzycznej. Analiza problematyki ewolucji i funkcji prezydencji w Radzie wraz z przedstawieniem polskich doświadczeń z lat 2011 i 2025 wymagały zastosowania szeregu metod badawczych. W najszerszym ujęciu w niniejszym artykule wykorzystana została metoda historycznoprawna oraz prawnoporównawcza. Należy zauważyć, że skorzystano również z metody politologicznej, która pozwoliła na analizę praktyki funkcjonowania omawianych rozwiązań, opartej na dostępnych sprawozdaniach i raportach. Ponadto wykorzystano również metodę teoretycznoprawną oraz formalno­‑dogmatyczną.

The modern presidency of a Member State of the Council is one of the mechanisms of the EU’s political architecture, having existed de facto since the establishment of the first European Community. Over the decades of the EC/EU’s existence and development, the role and significance of the presidency system have evolved. Significant changes in this regard were brought about primarily by the Treaty of Lisbon, signed on 13 December 2007, amending the Treaty on European Union and the Treaty establishing the European Community which finally entered into force in 2009. The Republic of Poland, which joined the European Union on 1 May 2004, has held the Presidency of the Council twice – in the second half of 2011 and the first half of 2025. Both periods coincided with significant moments in the development of European integration. Both periods also coincided with difficult times from the perspective of European (and global) politics and the challenges that the modern world had (and still has) to face. The first Polish Presidency took place amid the European financial crisis, the onset of the migration crisis in Europe, and the implementation of sweeping reforms resulting from the entry into force of the Treaty of Lisbon. The second, however, fell during the ongoing war in Ukraine (and therefore in the immediate vicinity of Poland and the EU), the second – in many ways unpredictable – presidency of Donald Trump in the United States, and numerous threats to European security (including cybersecurity). The primary objective of this article is to analyze the evolution of the Presidency of the Council and to present the Polish experience, with particular emphasis on the implementation of the priorities and challenges faced by both Polish Presidencies in the context of changing conditions in Europe.The research material that forms the basis for this discussion primarily encompasses the sources of European Union law, which address issues falling within the scope of research at various levels, from the founding treaties, through binding acts of secondary law, and non­‑binding resolutions. The analysis also encompasses working documents of EU institutions and bodies, as well as other entities. The article also refers to scholarly literature, predominantly in Polish. The analysis of the evolution and function of the Presidency of the Council, along with the presentation of Polish experiences from 2011 and 2025, required the use of a range of research methods. In its broadest sense, this article employs historical­‑legal and comparative­‑legal approaches. It should be noted that a political science approach was also employed, allowing for an analysis of the practical operation of the discussed solutions, based on available reports and statements. Furthermore, theoretical­‑legal and formal­‑dogmatic approaches were also employed.