Prawny model sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych w Polsce w latach 1958–1991

Abstract

W początkowym okresie istnienia Polski Ludowej proces nabywania przez rolników i inne podmioty gruntów rolnych stanowiących własność państwową podporządkowany był regulacjom o charakterze publicznoprawnym – szczególnie istotne znaczenie miały tu oczywiście przepisy dotyczące reformy rolnej oraz osadnictwa na Ziemiach Odzyskanych. Wprowadzenie mechanizmów cywilnoprawnych do regulacji prawnej tej dziedziny stosunków społecznych nastąpiło dopiero w 1958 roku. Wówczas ukształtowany został – właściwy dla całego okresu PRL – mieszany, łączący elementy prawa administracyjnego i cywilnego, model zbywania gruntów państwowych zgromadzonych w Państwowym Funduszu Ziemi. Nabycie nieruchomości rolnej następowało na podstawie cywilnoprawnej umowy sprzedaży, jednak jej zawarcie musiało być poprzedzone wydaniem decyzji administracyjnej ustalającej kandydata na nabywcę nieruchomości. W 1990 roku do polskiego prawodawstwa wprowadzono, obok dotychczasowego mieszanego trybu, również alternatywny tryb zbywania nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi (PFZ) w drodze przetargu, mający charakter wyłącznie cywilnoprawny. Ta regulacja antycypowała obowiązujące (po likwidacji PFZ) do dziś, podlegające relatywnie częstym zmianom uregulowania przetargowego trybu zbywania państwowych nieruchomości rolnych przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, potem – będącą jej następcą prawnym – Agencję Nieruchomości Rolnych i następnie – Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. W artykule dokonano analizy rozwiązań prawnych dotyczących zbywania w drodze umowy sprzedaży nieruchomości rolnych z Państwowego Funduszu Ziemi, z uwzględnieniem poglądów doktrynalnych oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Trybunału Konstytucyjnego. Ze względu na zmienność regulacji prawnej w zakresie szczegółowych rozwiązań skupiono się przede wszystkim na zagadnieniach konstrukcyjnych decydujących o swoistości przyjętego przez prawodawcę modelu prawnego.

In the initial period of the People ’s Republic of Poland, the process of acquiring agricultural land owned by the state by farmers and other entities was subject to public law regulations – of particular importance were, of course, the provisions concerning the agrarian reform and settlement in the Recovered Territories. Civil law mechanisms were not introduced into the legal framework of this area of social relations until 1958. At that time, a mixed model for the disposal of state­‑owned lands accumulated in the State Land Fund (PFZ) was developed, one that would remain typical throughout the entire PRL period, combining elements of administrative and civil law. The acquisition of agricultural property was based on a civil law sales agreement, but its conclusion had to be preceded by the issuance of an administrative decision designating the property’s purchaser. In 1990, in addition to the existing mixed procedure, an alternative procedure for the disposal of PFZ property through a tender, governed solely by civil law, was introduced into Polish law. This regulation anticipated the regulations governing the tender procedure for the sale of state­‑owned agricultural properties by the State Treasury Agricultural Property Agency (later, the Agricultural Property Agency, its legal successor, and the National Support Center for Agriculture), which remain in force until today (after the liquidation of the PFZ), and are subject to relatively frequent amendments. This article analyzes the legal solutions for the sale of agricultural properties from the State Land Fund through a sales agreement, taking into account the doctrinal views and case law of the Supreme Court, the Supreme Administrative Court, and the Constitutional Tribunal. Due to the variability of legal regulations regarding specific solutions, the focus is primarily on the structural issues that determine the specificity of the legal model adopted by the legislator.