Nieznany list biskupa Waleriana Protaszewicza do papieża Grzegorza XIII z 1576 roku w sprawie erekcji wileńskiego uniwersytetu

Abstract

W artykule przetłumaczono i opatrzono krótkim komentarzem list biskupa wileńskiego Waleriana Protaszewicza do papieża Grzegorza XIII z dnia 25 czerwca 1576 roku w sprawie erekcji wileńskiego uniwersytetu. Hierarcha, pisząc do biskupa Rzymu, chciał go przekonać do wydania bulli, na mocy której byłoby możliwe przekształcenie funkcjonującego w Wilnie kolegium jezuickiego w szkołę wyższą. To właśnie z treści listu można wyczytać rzeczywistą intencję autora oraz przeanalizować argumenty, jakimi biskup Walerian Protaszewicz chciał przekonać papieża do swojej koncepcji na funkcjonowanie ośrodka akademickiego na Litwie. W staraniach wileńskiego hierarchy widoczna jest jego determinacja w zakresie przekształcenia kolegium jezuickiego w szkołę wyższą. Biskup Walerian Protaszewicz wskazywał papieżowi potrzebę kształcenia uniwersyteckiego młodzieży, którą uniemożliwiało oddalenie europejskich ośrodków akademickich od Wilna. Ponadto w zgodzie z postanowieniami soboru trydenckiego i założeniami kontrreformacji nowo powstała szkoła wyższa, zdaniem wileńskiego hierarchy, miała przyczynić się do zahamowania rozwoju wyznań niekatolickich i byłaby miejscem wymiany uniwersalnych wartości duchowych. Wileński ośrodek akademicki byłby również propagatorem wiary katolickiej na kraje ościenne, głównie protestanckie. Takimi argumentami posłużył się Walerian Protaszewicz, by przekonać papieża Grzegorza XIII do wydania dokumentu umożliwiającego erekcją uniwersytetu, która się stała faktem po kilku latach starań wileńskiego biskupa. Zdecydowano się na tłumaczenie listu biskupa Waleriana Protaszewicza do papieża Grzegorza XIII z 1576 roku w sprawie erekcji uniwersytetu w Wilnie, by ułatwić dalsze badania nad dokumentem i nad powstaniem Akademii Wileńskiej wszystkim osobom nieznającym łaciny, a w szczególności historykom, historykom prawa czy badaczom z innych dziedzin nauki.

The article presents a translation and a brief commentary on a letter written by Walerian Protaszewicz, Bishop of Vilnius, to Pope Gregory XIII on June 25, 1576, concerning the foundation of the university in Vilnius. In addressing the Bishop of Rome, the hierarch sought to persuade him to issue a bull that would make it possible to transform the functioning Jesuit college in Vilnius into an institution of higher learning. The letter itself reveals the true intention of its author and allows us to analyze the arguments with which Bishop Walerian Protaszewicz attempted to convince the pope of his vision for an academic center in Lithuania. His efforts clearly demonstrate determination in striving to elevate the Jesuit college to the status of a university. Bishop Walerian Protaszewicz emphasized to the pope the necessity of providing university­‑level education for youth, which was hindered by the great distance separating Vilnius from other European academic centers. Moreover, in accordance with the resolutions of the Council of Trent and the aims of the Counter­‑Reformation, the newly founded university, in the opinion of the Vilnius hierarch, was to contribute to restraining the growth of non­‑Catholic denominations and become a place for the exchange of universal spiritual values. The Vilnius academic center was also meant to serve as a promoter of the Catholic faith in neighboring, primarily Protestant, countries. These were the arguments used by Walerian Protaszewicz to persuade Pope Gregory XIII to issue a document enabling the establishment of the university, which became a reality after several years of the bishop’s efforts. The decision to translate Bishop Walerian Protaszewicz’s letter to Pope Gregory XIII from 1576 concerning the foundation of the Vilnius University was made in order to facilitate further research on the document and on the origins of the Vilnius Academy for all those unfamiliar with Latin, especially historians, legal historians, and researchers from other fields of scholarship.