Historyczne i prawne uwarunkowania oddłużenia osób fizycznych

Abstract

W ramach niniejszego opracowania poddano analizie historyczny rozwój idei oddłużenia, którą można potraktować jako nieoczywisty wynik refleksji nad niewypłacalnością dłużnika. Cel badawczy tak zarysowanej problematyki ma jednak dwuzakresowy wymiar. Z jednej więc strony uwagę skupia, ujęta z perspektywy historycznej, ewolucja prawodawczej percepcji relacji wierzyciel – dłużnik, zwłaszcza w sytuacji, gdy dłużnik traci zdolność do zaspokojenia ciążących na nim długów. Z drugiej zaś – istotna część artykułu została poświęcona rozwojowi przyjętych przez polskiego ustawodawcę konstrukcji prawnych, które na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat realizowały lub realizują, z różnym zresztą skutkiem, ideę oddłużenia osób fizycznych. W pracy nad tekstem wykorzystano stosunkowo liczną literaturę przedmiotu, zarówno krajową, jak i obcojęzyczną, dzięki czemu uzyskano odpowiednio szeroką perspektywę analityczną. Metody badawcze natomiast, które pozwoliły na formułowanie wniosków, prowokowanych tokiem wywodu, to przede wszystkim metoda formalno-dogmatyczna i wspierająca ją metoda historyczna, a także prawnoporównawcza. Przyjęta w opracowaniu teza wyraża się aprobatą dla idei oddłużenia, realizowanej jednak przez taką konstrukcję prawną, która zapewniając niewypłacalnemu dłużnikowi możliwość „nowego startu”, nie wypacza przy tym tradycyjnie ujmowanej istoty stosunku zobowiązaniowego. Ważne jest przy tym, by dostępność instrumentu oddłużenia była realna, tak w wymiarze jej normatywnych przesłanek, jak też braku podmiotowej reglamentacji – przedsiębiorca lub konsument.W dobie rosnącej podaży na rynku usług finansowych i skorelowanego z tym popytu na dobra konsumpcyjne, który konsekwentnie prowadzi do wzrostu zadłużenia uczestników obrotu cywilnoprawnego, zaproponowany temat artykułu wydaje się tyleż aktualny, co krzepiący.

This study analyzes the historical development of the concept of debt relief, which can be seen as a non­‑obvious outcome of reflections on debtor insolvency. The research objective of the outlined problem, however, has a dual scope. On the one hand, the focus lies on the historically framed evolution of the legislative perception of the creditor­‑debtor relationship, particularly in situations where the debtor loses the capacity to satisfy outstanding debts. On the other hand, a significant portion of the article is devoted to the development of legal constructs adopted by Polish legislators over the past several decades, which have implemented – or continue to implement, with varying degrees of effectiveness – the idea of debt relief for natural persons. In preparing this text, a relatively extensive body of subject literature was employed, including both domestic and foreign sources, thereby ensuring a suitably broad analytical perspective. The research methods that facilitated the formulation of conclusions, prompted by the line of reasoning, primarily included the formal-dogmatic method, supported by the historical method, as well as the comparative legal method. The thesis advanced in this study endorses the concept of debt relief, provided it is implemented through a legal framework that grants insolvent debtors the possibility of a “fresh start” while preserving the traditionally understood essence of the obligational relationship. Crucially, the accessibility of debt relief mechanisms must be genuine, both in terms of their normative prerequisites and the absence of subjective restrictions based on entity type – whether entrepreneur or consumer. In an era of increasing supply in the financial services market and the correlated demand for consumer goods – which steadily leads to rising debt among participants in civil transactions – the proposed article topic appears both timely and heartening.