Polityka Litwy wobec mniejszości polskiej po 1990 roku w kontekście zachowania tożsamości narodowej na podstawie badań własnych

Abstract

Artykuł dotyczy zagadnienia polityki państwa litewskiego wobec polskiej mniejszości narodowej przez ostatnie 35 lat niepodległej Litwy. Zaakcentowano powolny proces eliminacji języka polskiego z przestrzeni publicznej, umniejszenie rangi i ciągłe nękanie szkolnictwa polskiego na Litwie. Odnotowano nieprzychylny stosunek Litwinów do Polaków mieszkających na Litwie, którzy są ludnością autochtoniczną. Powszechną strategią, wykreowaną przez Litwę, jest wzmocnienie tożsamości litewskiej poprzez wyolbrzymianie jednych wydarzeń z historii kraju oraz pomijanie faktów wstydliwych. Państwo litewskie stosuje połowiczne rozwiązania – aby sprostać międzynarodowym normom, przyjmuje pewne pozytywne rozwiązania, ale stosuje ograniczenia stanowiące ukrytą próbę asymilacji polskiej mniejszości. Takie działania, które są wyrazem urojonego zagrożenia dla litewskiej tożsamości, można uznać za przejaw dyskryminacji. Istota polityki wobec mniejszości narodowych ma ogromny wpływ na relacje społeczne oraz międzypaństwowe. Może zarówno zbliżać, jak i oddalać, poprzez podkreślenie różnic i antagonizmów. Szczególnie istotna jest ona w regionach, gdzie historia jest kluczowa w kształtowaniu tożsamości, umiejętności postrzegania swojej ojczyzny, tolerancji do innych narodów i ogólnego spojrzenia na własne państwo. Polityka wobec mniejszości narodowych ma wydźwięk w relacjach państwowych Polski i Litwy i zmuszają rządy obu państw do poszukiwania prawnych kompromisowych rozwiązań opartych na międzynarodowych standardach. Celem artykułu jest wykazanie wpływu polityki Litwy wobec polskiej mniejszości na zachowanie tożsamości narodowej na podstawie wyników badań własnych, które dotyczyły akceptacji polskiej mniejszości przez Litwinów. Mimo powszechnego poglądu o liberalnej polityce Litwy wobec polskiej mniejszości rzeczywistość jest bardziej złożona i oddalona od ideału, co wykazały przeprowadzone badania. Postrzeganie wspólnej historii jest względne i może mieć różne interpretacje, nawet w przypadku narodów, które przez wieki stanowiły jedno państwo. Badania przeprowadzono metodą analizy krytycznej, obserwacją elementów kształtowania współczesnego sytemu oświaty polskiej na Litwie, który ma niebagatelny wpływ na zachowanie tożsamości narodowej oraz wzajemnych relacji. Wyniki własnych badań ankietowych obejmują ponad 3 tysiące respondentów spośród rodzin polskich na Litwie w latach 2020–2021.

The article addresses the issue of the Lithuanian state’s policy toward the Polish national minority over the past 35 years of Lithuania’s independence. It emphasizes the gradual process of eliminating the Polish language from the public sphere, the diminishing status, and the continuous harassment of Polish education in Lithuania. The author notes the unfavorable attitude of Lithuanians toward Poles living in Lithuania, who constitute the indigenous population. A common strategy developed by Lithuania is to strengthen Lithuanian identity by magnifying certain historical events while omitting those that are inconvenient or shameful. The Lithuanian state adopts partial measures – implementing some positive steps to meet international standards, yet simultaneously introducing restrictions that contain a hidden attempt at assimilating the Polish minority. Such actions may be regarded as manifestations of discrimination, reflecting an imagined threat to Lithuanian identity. The essence of the policy toward national minorities has a significant impact on both social and interstate relations. It can either bring societies closer together or create distance by emphasizing differences and antagonisms. This issue is particularly important in regions where history plays a key role in shaping identity, one’s perception of the homeland, tolerance toward other nations, and the overall view of the state itself. The policy toward national minorities resonates in Polish­‑Lithuanian state relations, compelling both governments to seek legally grounded, compromise­‑based solutions consistent with international standards. The aim of this article is to demonstrate the impact of Lithuania’s policy toward the Polish minority on the preservation of national identity, based on the author’s own research concerning the acceptance of the Polish minority by Lithuanians. Despite the widespread belief in Lithuania’s liberal policy toward the Polish minority, reality proves to be more complex and distant from the ideal, as shown by the conducted research. The perception of shared history is relative and open to diverse interpretations – even between nations that for centuries formed a single state. The research was conducted using the method of critical analysis and through observation of the elements shaping the contemporary system of Polish education in Lithuania, which has a considerable influence on the preservation of national identity and mutual relations. The findings are supported by the results of the author’s own survey research, involving over 3,000 respondents from Polish families in Lithuania in the years 2020–2021.