Normatywność tzw. dekalogu – pierwszych 10 artykułów konstytucji kwietniowej

Abstract

Konstytucja kwietniowa weszła w życie 90 lat temu. Jest dziełem obozu sanacyjnego, co do dziś istotnie wpływa na jej ocenę. Dotyczy to procesu jej tworzenia, uchwalenia i treści samej konstytucji. Była i do dziś jest postrzegana jako ustawa zasadnicza państwa autorytarnego. Nie zmienia to faktu, że była – jak zauważono – „oryginalną próbą udzielenia odpowiedzi na palące dylematy ustrojowe ówczesnej Polski”. Co może jednak nawet ciekawsze, wciąż jest źródłem inspiracji. Dotyczy to w szczególności najważniejszego jej fragmentu, tzw. dekalogu – pierwszych 10 artykułów. Stanowi on inspirację do badań nad normatywnością, redundantnością i zbędnością przepisów prawnych. „Dekalog” konstytucji kwietniowej legitymizował zmianę ustrojową po 1926 roku i dawał nowe aksjologiczne podstawy działania państwa. Wyrażał poglądy twórców konstytucji na państwo, społeczeństwo i jednostkę. Charakter prawny pierwszych 10 artykułów konstytucji kwietniowej od samego początku stanowił przedmiot kontrowersji. Wykształciły się dwa zasadniczo odmienne stanowiska: za charakterem prawnym „dekalogu” i przeciw jego jakkolwiek rozumianej normatywności. Oba z nich w gruncie rzeczy pokrywały się z dwoma głównymi stanowiskami, motywowanymi i prawnie, i politycznie, za konstytucją i przeciwko niej. Żadne z nich nie było do końca konsekwentne, ale oba wskazywały na pewien sposób myślenia nie tylko o konstytucji kwietniowej, ale także o prawie w ogóle.

The April Constitution came into force ninety years ago. It was the work of the Sanation camp, a fact that continues to influence the evaluation of the document and provoke controversy. This applies both to the process of its drafting and adoption, as well as to the content of the Constitution itself. It was – and remains – perceived as the fundamental law of an authoritarian state. Nevertheless, it has been described as “an original attempt to provide answers to the pressing constitutional dilemmas of interwar Poland.” Perhaps even more interestingly, it continues to serve as a source of inspiration, particularly with respect to its most significant part – the so­‑called Decalogue, comprising the first ten articles of the Constitution. The Decalogue provides an important point of reference for research into the normativity, redundancy, and superfluity of legal provisions. It legitimized the systemic transformation following 1926 and supplied new axiological foundations for the functioning of the state. It also expressed the framers’ conception of the state, society, and the individual. From the outset, the legal character of the first ten articles of the April Constitution became a matter of scholarly controversy. Two fundamentally opposing positions emerged: one affirming the legal nature of the Decalogue, and the other denying its normativity in any sense. Both, in essence, reflected the main legal and political divisions between supporters and opponents of the Constitution. Neither was entirely consistent, yet both revealed distinctive approaches to thinking not only about the April Constitution itself but also about the nature of law in general.