Czas i przestrzeń – subiektywne odczuwanie czasu i przestrzeni w memuarach i korespondencji Artura Dolińskiego (1831–1909)

Abstract

Artykuł podejmuje problematykę odczuwania czasu i przestrzeni przez pryzmat mikrohistorii. Analizie zostały poddane doświadczenia dziewiętnastowiecznych mieszkańców guberni wileńskiej – terenów wcielonych do cesarstwa rosyjskiego podczas rozbiorów. Taką możliwość daje spuścizna epistolograficzna dwóch zubożałych rodzin szlacheckich: Dolińskich i Łazarowiczów. Wieloletnia korespondencja (1843–1870) pomiędzy rozproszonymi w Cesarstwie Rosyjskim członkami polskiej rodziny (mężczyźni wstępowali do służby cywilnej i wyjeżdżali pełnić służbowe obowiązki w głąb Rosji) daje możliwość wniknięcia w rytm życia poszczególnych osób, przybliżenia codziennej egzystencji i wyodrębnienia różnych rodzajów doświadczania czasu i przestrzeni. Sama korespondencja jest również formą komunikacji wartą oglądu w kontekście czasu – wymiana listów stawała się rozmową toczoną pomiędzy krewnymi przez dziesiątki lat. W tym niespiesznym dialogu odbijały się „zwyczajne dni”, wydarzenia ważne i przełomowe, różnice kulturowo­‑cywilizacyjne pomiędzy większymi miastami i prowincją, zmieniająca się sytuacja społeczno­‑polityczna.

The article addresses the perception of time and space through the lens of microhistory. It analyzes the experiences of 19th­‑century residents of the Vilnius Governorate, territories annexed to the Russian Empire during the partitions of Poland. This analysis is made possible by the epistolary legacy of two impoverished noble families, the Doliński and Łazarowicz families. A decades­‑long correspondence (1843–1870) between dispersed members of a Polish family within the Russian Empire (as men entered civil service and were sent to fulfill their duties deep into Russia) provides an opportunity to delve into the rhythm of individual lives, shed light on their daily existence, and distinguish different ways of experiencing time and space. The correspondence itself also serves as a form of communication worth examining in the context of time – the exchange of letters became an ongoing conversation between relatives over decades. This unhurried dialogue reflected “ordinary days,” significant and transformative events, cultural and civilizational differences between larger cities and the provinces, and the evolving socio­‑political landscape.