Iрына Кітурка, Дзяржаўная мытная служба Вялікага княства літоўскага ў другой палове XVIII стагоддзя (1764–1795 гады)

Abstract

Celem niniejszych rozważań jest refleksja krytyczna nad temat monografii Iryny Kityrki. Za przedmiot swoich badań autorka wybrała funkcjonowanie służby celnej w Wielkim Księstwie Litewskim za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na podstawie analizy pracy można wnioskować, że historia celnictwa w okresie nowożytnym w Rzeczypospolitej pozostaje zagadnieniem wciąż mało znanym. Dlatego prezentowana rozprawa, będąca uwieńczeniem kilkunastoletnich badań autorki, stanowi próbę kompleksowego ujęcia powyższej problematyki. Praca oparta zarówno na analizie aktualnego stanu badań, jak i stosunkowo bogatej podstawie źródłowej. Główny trzon stanowią materiały źródłowe przechowywane w Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Wilnie, w zespole litewskiej Komisji Skarbowej. Praca wypełnia lukę w zakresie historii społecznej i gospodarczej, historii administracji w Rzeczypospolitej w XVIII wieku. Traktuje bowiem o kształtach nowożytnej administracji celnej, reorganizacji systemu punktów celnych, źródłach prawa celnego, taryfach i opłatach celnych, odprawie celnej, także wysokości wpływów skarbowych z ceł oraz dokumentacji prowadzonej przez urzędy celne. Zaletą monografii są liczne polemiki autorki dotyczące oceny poszczególnych wydarzeń przez innych historyków. Autorka poza tym lokuje swoją narracje w szerszym kontekście historycznym. Niniejsza recenzja porusza zagadnienia wymagające rozwinięcia, na przykład charakteru ówczesnej polityki celnej, polityki gospodarczej w okresie stanisławowskim, w tym osiemnastowiecznej myśli ekonomicznej. Z powyższych względów omawiana monografia ma charakter nowatorski, wpisujący się w nurt badań nad budową aparatu administracyjnego oraz reformami gospodarczymi w latach 1765–1795.

This article is devoted to the detailed examination and evaluation of Iryna Kiturka’s book. As a subject of her research, the author has chosen customs service of the Grand Duchy of Lithuania during the reign of the last king Stanisław August Poniatowski. The previous analysis of the book convinces us that this theme is still underdeveloped. That’s why this book (as a result of many years of the author’s scientific work) is an attempt of a complex approach to deal with this problem. The research is based on an analysis of the current works on this subject as well as on a comparatively diverse source base. The last one is mainly presented by the documents from the Lithuanian State National Archives in Vilnius and by the fund of the Lithuanian Treasury Commission in particular. The research covers different aspects of the social and economic history, the history of administration in the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 18th century. It deals with the process of shaping of customs administration in Modern Times, the customs points system reorganisation, the customs law sources, the customs tariffs and pays, the customs clearance and the amount of revenues from these tariffs as well as with the documentation provided by the customs offices. Among the benefits of the monograph, one should mention numerous examples of polemics with other historians concerning estimation of different events. The author tries to study the subject in a more complex and broader historical context. In this review, we also tried to touch upon the issues that require further studies such as the nature of customs and economic policies in the time of Stanisław August in the context of the development of economic thoughts in the 18th century. So, proceeding from the above, it should be stated that the book under review is innovated and becomes a part of the research trend upon the study of the administrative apparatus and economic reforms in the years of 1765–1795.