Z historii umów o świadczenie na rzecz osoby trzeciej – podmiot uprawniony do żądania świadczenia

Abstract

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej jest jedną z podstawowych konstrukcji prawa cywilnego, jaka ukształtowała się w drodze wielowiekowej ewolucji, u której początku stała przeciwna jej rzymska zasada alteri stipulari nemo potest (nikt nie może zawrzeć umowy na rzecz osoby trzeciej). Dla zrozumienia konstrukcji dogmatycznej umowy na rzecz osoby trzeciej konieczna jest znajomość jej historycznej ewolucji, bowiem ogromna większość kwestii współcześnie spornych wynika z toczących się przez wieki dyskusji dotyczących uznania tej instytucji i szczegółów jej konstrukcji. Jedną z takich kwestii było to, kto nabywa roszczenie do dłużnika o spełnienie uzgodnionego świadczenia. Dopiero w XIX wieku ostatecznie przesądzono to, że owo roszczenie nabywa osoba trzecia i to bezpośrednio z umowy bez potrzeby akceptu tej umowy, jej ratyfikacji, przystąpienia do niej lub przelewu wierzytelności z tej umowy. Powstaje jednak pytanie, czy to roszczenie przysługuje tylko osobie trzeciej, czy także zastrzegającemu wierzycielowi, czy może ono przysługiwać tylko temu wierzycielowi i czy wtedy, kiedy przysługuje ono wierzycielowi, ma on prawo żądać świadczenia na własną rzecz. Kolejny problem dotyczy tego, czy strony powinny wyraźnie w umowie ustalić, komu i ewentualnie na jakich warunkach przysługuje to roszczenie i czy można konstruować tu domniemanie, że roszczenie przysługuje osobie trzeciej lub wierzycielowi albo im obojgu. Problemy te podejmuję w rozwoju historycznym od prawa rzymskiego, w którym umowa na rzecz osoby trzeciej uprawniała tę osobę tylko w zupełnie wyjątkowych przypadkach, przez wszystkie kolejne epoki rozwoju prawa prywatnego, ze szczególnym uwzględnieniem pandektystyki i propozycji zgłaszanych w toku prac komisji kodyfikacyjnych niemieckiego kodeksu cywilnego oraz wykładni art. 92 par. 1 kodeksu zobowiązań.

A contract for the benefit of a third party is one of the fundamental constructions of the civil law, which has been shaped through centuries of evolution, at the beginning of which there was the opposing Roman principle of alteri stipulari nemo potest (no one can stipulate for another). In order to fully understand the dogmatic construction of that contract, it is necessary to know its historical evolution, because the vast majority of the currently controversial issues stem from centuries­‑long debates over the recognition of this institution and the specifics of its structures. One such issue was determining who acquires the claim against the debtor for the fulfilment of the agreed performance. It was not until the 19th century that it was definitively established that this claim was acquired by the third party directly from the contract, without the need for acceptance of the contract, its ratification, accession to it, or the transfer of the claim arising from it. However, the question arises whether this claim is available solely to the third party, to the stipulating creditor as well, whether it can only be available to that creditor and whether, if it is available to the creditor, he has the right to demand performance in his own favour. A further issue concerns whether the parties should explicitly specify who is entitled to the claim and, if applicable, under what conditions. Additionally, the question arises whether a presumption can be established that the claim belongs to the third party, the creditor, or both. I address these issues in their historical development, starting from the Roman law, where contracts for the benefit of a third party granted rights to that third party only in very exceptional cases, through all the subsequent epochs of the private law development, with particular emphasis on the German Pandectist School and the proposals made during the work of the codification commissions for the German Civil Code, as well as the interpretation of Article 92 § 1 of the Polish Code of Obligations.