Funkcjonowanie notariatu w Księstwie Warszawskim

Abstract

Celem niniejszego opracowania było ukazanie rzeczywistego funkcjonowania francuskiego modelu notariatu w Księstwie Warszawskim. Przedstawiono zarówno czynności notarialne podejmowane na podstawie dekretów Fryderyka Augusta z lat 1808–1809, jak i te, które notariusze wykonywali nieodpłatnie. Autor starał się ponadto omówić czynniki utrudniające im pracę, w tym brak papieru stemplowego, a także niedostępność wielu dokumentów. Pomimo statusu urzędników publicznych notariusze nie pobierali wynagrodzeń z budżetu państwa. Zasadne było więc opisanie ich źródeł przychodów oraz wynikającego z tego statusu majątkowego. Przy jego określaniu uwzględniono między innymi liczbę sporządzanych aktów notarialnych, stawki wynagrodzenia i związane z prowadzeniem kancelarii notarialnej koszty stałe. Szczegółowo przeanalizowano też rozlokowanie siedzib notariuszy, jak też przedstawiono realizację obowiązku archiwizowania dokumentów. Uwzględniono ponadto sposób postępowania w przypadku występowania wakatów na stanowiskach notariuszy w poszczególnych powiatach. W artykule posłużono się metodą historyczno­‑prawną, a główną część ustaleń oparto na materiałach rękopiśmiennych i maszynopisach pochodzących z 14 archiwów rozlokowanych na terenach dawnego Księstwa Warszawskiego, w tym znajdujących się w Warszawie (Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Państwowe w Warszawie), Krakowie, Częstochowie, Radzyniu Podlaskim (oddział), Tomaszowie Mazowieckim (oddział), Kutnie (oddział), Siedlcach, Grodzisku Mazowieckim (oddział), Łowiczu (oddział), Mławie (oddział), Otwocku (oddział), Pułtusku (oddział), jak również w Zamościu. Sięgnięto ponadto do źródeł wydanych, aktów prawnych i najważniejszej literatury przedmiotu.

The aim of this study is to present the actual functioning of the French notary model in the Duchy of Warsaw. The article presents both notarial activities carried out on the basis of Frederick Augustus’ decrees from 1808–1809 and those performed by notaries free of charge. The author also tried to discuss factors that hindered their work, including a lack of stamp paper and the unavailability of many documents. Despite their status as public officials, notaries did not receive remunerations from the state budget. Therefore, it was necessary to describe their sources of income and the resulting financial status. In determining it, factors such as the number of the drawn up notarial deeds, the remuneration rate, and the fixed costs associated with running a notary’s office were taken into account. The location of notaries’ offices was also analysed in detail, as was the implementation of the obligation to archive documents. In addition, the procedure for dealing with vacancies in the positions of notaries in individual districts has been taken into account. The article used a historical-legal method, and the main part of the findings was based on handwritten and typewritten materials from 14 archives located in the areas of the former Duchy of Warsaw, including those located in: Warsaw (the Central Archives of Historical Records in Warsaw and the State Archive in Warsaw), Cracow, Czestochowa, Radzyń Podlaski (branch), Tomaszów Mazowiecki (branch), Kutno (branch), Siedlce, Grodzisk Mazowiecki (branch), Łowicz (branch), Mława (branch), Otwock (branch), Pułtusk (branch) as well as in Zamość). The published sources, legal acts and the most important literature on the subject were also consulted.