Ius caducum w Lublinie w drugiej ćwierci XVII wieku

Abstract

Opracowanie poświęcone jest badaniom nad instytucją prawa kaduka w obrębie miast królewskich, zrealizowanym na przykładzie Lublina. Źródłami wykorzystanymi w pracy są przede wszystkim dokumenty królewskie dotyczące nadań kaduków pochodzące z ksiąg Metryki Koronnej, ale także dokumenty miasta Lublina. Analizie poddano stosowanie przez króla prerogatywy obejmowania majątku bezdziedzicznego po zmarłych mieszczanach lubelskich i przekazywania go zasłużonym dla króla i Rzeczypospolitej. Jednocześnie w pracy zostały uwzględnione przepisy dotyczące stosowania prawa kaduka i ograniczenia uprawnień monarchy zawarte w konstytucjach sejmowych. Postanowienia królewskie wskazywały rodzaj i zakres praw przyznanych obdarowanym, które obowiązywały w stosunku do dóbr objętych prawem kaduka, zarówno ruchomych, jak i nieruchomych, oraz kwot pieniężnych. Opisane zostały również dokumenty królewskie innego typu niż akty nadania majątków kaducznych per se. Dokumenty pochodzące z kancelarii królewskiej dotyczyły także czynności prawnych podejmowanych w związku z wykonywaniem prawa kaduka. Były to przede wszystkim akty prawne ustanawiające pełnomocników i mandatariuszy przez strony postępowania kaducznego. Ponadto wskazano szereg monarszych nadań majątkowych różnego typu na rzecz XVII­‑wiecznego urzędnika kancelarii królewskiej Andrzeja Bujalskiego. Artykuł obejmuje również zagadnienie procedury stosowania i egzekwowania ius caducum, według której wykonanie woli króla zlecane było podległym władzy monarszej urzędom, miejskiemu oraz grodzkiemu, a także dane biograficzne mieszczan, po których pozostało mienie kaduczne oraz obdarowanych nimi przedstawicieli stanu szlacheckiego.

The study is devoted to the research on the institution of the escheat law within royal cities, carried out on the example of Lublin. The sources used in the work are primarily royal documents regarding the granting of the escheat goods from the books of the Crown Records, as well as documents of the city of Lublin. The king’s prerogative of taking over the heirless property of the deceased Lublin burghers and transferring it to those who rendered meritorious services to the king and to the Republic of Poland was analysed. At the same time, the work took into account the provisions regarding the application of ius caducum and limitations on the monarch’s powers contained in the parliamentary constitutions. Royal provisions indicated the type and scope of rights granted to the recipients, which applied to the goods which were the subject of by the escheat law, including movable and immovable goods, as well as sums of money. Royal documents other than the acts of granting escheat estates per se were also described. Documents from the royal chancellery also concerned legal actions undertaken in connection with the exercise of the escheat law. These were primarily legal acts appointing proxies and mandate holders by the parties to the escheat proceedings. In addition, a number of royal property grants of various types bestowed on the 17th-century official of the royal chancellery, Andrzej Bujalski, were indicated. The article also covers the issue of the procedure for the implementation and execution of ius caducum, according to which the enforcement of the king’s will was entrusted to the municipal and town offices subordinated to the monarch’s authority, as well as to the biographical data of the townspeople who left the escheat property and of the representatives of the nobility who received them.