Supraska reguła monastyczna w Antologionie Mateusza Dziesiątego

Abstract

The article presents an analysis of the typikon contained in the Antologion of Matthew the Tenth – a unique Cyrillic manuscript completed in 1507 at the Suprasl Monastery. The typikon is the second of three parts of the work and it contains liturgical rules and guidelines for monastic life. The manuscript is distinguished by its exceptional structure and rich content. The analysis reveals the presence of both the Jerusalem and Studite traditions, along with local Balkan and Ruthenian influences. The typikon includes, among other elements, a fixed and movable calendar, liturgical texts, calendar tables, and an autobiographical note. Special attention is given to sections concerning phlebotomy, the commemoration of the local saints, and practical liturgical directives. The author argues that the manuscript was not merely a votive book but a functional rule used by the Suprasl community. The richness and complexity of its content make the Typikon of Matthew the Tenth a unique source for studying the development of the Orthodox liturgics in the 16th century and the influence of the local traditions on the structure of Byzantine liturgical norms in the Polish-Lithuanian Commonwealth.

Artykuł przedstawia analizę typikonu zawartego w Antologionie Mateusza Dziesiątego – unikalnym rękopisie cyrylickim powstałym w 1507 roku w monasterze supraskim. Typikon to druga z trzech części dzieła i zawiera regułę liturgiczną oraz wskazania dotyczące życia monastycznego. Rękopis cechuje się wyjątkową strukturą i interesującą treścią. Analiza wskazuje na obecność tradycji jerozolimskiej i studyjskiej oraz lokalnych wpływów bałkańskich i ruskich. Typikon obejmuje m.in. kalendarz stały i ruchomy, teksty liturgiczne, tablice kalendarzowe i notę o autorze. Szczególną uwagę poświęcono fragmentom dotyczącym flebotomii, wspomnień świętych lokalnych oraz praktycznych wskazań liturgicznych. Autor wskazuje, że rękopis nie był wyłącznie księgą wotywną, lecz realnie używaną regułą wspólnoty supraskiej. Bogactwo i złożoność treści pozwala uznać typikon Mateusza Dziesiątego za unikalne źródło badań nad rozwojem liturgiki prawosławnej w XVI wieku i nad wpływem lokalnych tradycji na strukturę bizantyńskich norm liturgicznych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.