Bieżeństwo 1915. Doświadczenie „światowe”, opowieść regionalna

Abstract

Artykuł zawiera syntetyczny opis bieżeństwa, rozpatrywanego z jednej strony jako doświadczenie „lokalne” (zakres tej lokalności był dość szeroki), zdeterminowane konkretnymi wydarzeniami historycznymi (pierwsza wojna światowa), z drugiej – światowe, które można interpretować zestawiając z różnymi formami migracji. Bieżeństwo to ogromna fala uchodźstwa w głąb Imperium Rosyjskiego z czasu pierwszej wojny światowej. W 1915 roku do ucieczki przed nadciągającym frontem zmuszonych zostało co najmniej 3,5 miliona osób (niektórzy badacze mówią o 5 milionach) z ówczesnych zachodnich rubieży Imperium: ziem polskich, ukraińskich, białoruskich, litewskich, łotewskich, estońskich. Większość z nich spędziła na tułaczce siedem lat, doświadczając m.in. rewolucji bolszewickiej. Przedmiotem rozważań podjętych w artykule jest też społeczne zróżnicowanie bieżeńców (bieżeństwo dotyczyło głównie chłopów, przed frontem uciekali jednak także ziemianie) i jego konsekwencje, zarówno dla samych losów uchodźców, jak też późniejszej recepcji tego doświadczenia. Autorka podejmuje również refleksje dotyczące przyczyn, dla których historia bieżeństwa aż do 2015 roku funkcjonowała głównie w prywatnym, rodzinnym obiegu.

The article summarizes the phenomenon of bezhenstvo analyzing it on two levels of experience: local (with a rather vast scope) – resulting from particular historical circumstances (World War I) and global – interpretable in the context of various forms of migration. Bezhenstvo was a huge wave of refugees fleeing deep into the interior of the Russian Empire during the Great War. In 1915, imminent military offensive forced at least 3.5 million (5 million as per some researches’ estimates) residents of the western frontier of the Russian Empire out of their Polish, Ukrainian, Byelorussian, Lithuanian, Latvian and Estonian homesteads. Great many have wandered for seven years enduring, among others, the Bolshevik revolution. The article reflects on social diversification of refugees (although majority were peasants, the gentry fled the offensive as well) and its consequences for both their individual fates and subsequent reception of the phenomenon as a whole. Also, the author ponders over reasons why, until 2015, the story of bezhenstvo has only been recognized in close-circuit familial circles.