Michał Grabowski – szkoła ukraińska. Dylematy pisarza i krytyka

Abstract

Artykuł jest próbą analizy problematyki regionalizmu w twórczości Michała Grabowskiego. Punktem wyjścia są tu rozważania krytyczne pisarza stojącego u początków zjawiska tak zwanej szkoły ukraińskiej w latach 20. XIX wieku. W dyskursie związanym z regionalistyczną krytyką po powstaniu listopadowym Grabowski szuka swojego miejsca jako krytyk, a przede wszystkim pisarz. Wpisuje się swoimi powieściami w już istniejącą szkołę ukraińską, jednocześnie przewartościowując jej wcześniejsze dokonania. Autorka, powołując się na wybrane przykłady z kilku powieści Grabowskiego, pokazuje, jak w tej wizji wyobrażenie regionu – Ukrainy ‒ zmierza od rozległej uniwersalistycznej symboliki w stronę rodzajowej i familijnej opowieści. Ta zmiana perspektywy oznacza jednocześnie zamknięcie dramatycznych dziejów regionu w obrębie kresowej opowieści oglądanej w perspektywie świadków historii, ale też narracji powieściowych bohaterek i bohaterów. Widać tu także relację o świecie, który uległ katastrofie, czego świadectwem są obrazy ruin, mogił i kurhanów. Pesymistyczną postawę pisarza można tłumaczyć traumą rozbiorów, jak i doświadczeniami osobistymi – zarówno dla małej, jak i wielkiej ojczyzny pozostaje już tylko miejsce w pamięci.

The article attempts to analyze the problems of regionalism in Michał Grabowski’s literary output. The writer’s critical considerations of the beginnings of a phenomenon of the so-called Ukrainian school in the 1820s constitute a starting point. In his discourse on regional criticism after the November Uprising, Grabowski seeks his place as a critic, and above all as a writer. With his novels, he forms a part in the already existing Ukrainian school, at the same time re-evaluating its previous achievements. Referring to selected examples from several of Grabowski’s novels, the author shows how the image of the region, i.e., Ukraine, is moving from extensive universalist symbolism towards a generic and family story. This change in perspective at the same time denotes a closure in the dramatic history of the region within borderline stories based on witness accounts, as well as on the narratives of female characters in novels. There is also an account on the world after a disaster, as testified by the images of ruins, graves and mounds. Such an attitude may be explained by the author’s trauma in the wake of partitions as well as by his personal experiences. Therefore, as Grabowski suggests, there only remains a place in memory for both the small and the great fatherland.