Najeźdźcy i sąsiedzi. Drang nach Osten w optyce terytorialnej historii literatury

Abstract

Punktem wyjścia artykułu jest koncepcja terytorialnej historii literatury polskojęzycznej (w odróżnieniu od polskiej literatury narodowej), opisująca wielorakie związki piśmiennictwa z terytorium, które nieraz zmieniało przynależność państwową. Zagadnieniem oglądanym w tej perspektywie jest przemiana wyobrażenia Niemców w literaturze po 1945 roku i po 1989 roku związanej z regionem podlaskim, zamieszkałym przez ludność niejednorodną etnicznie, głównie polską i białoruską. W literaturze ziem zachodnich (zwłaszcza Ziemi Lubuskiej) obrażenie Niemca jako najeźdźcy obowiązujące po wojnie (Drang nach Osten) z czasem ewoluowało, wraz ze zmianami relacjach polsko-niemieckich, aż do uznania wartości dziedzictwa niemieckiego na tych ziemiach. Niemca-najeźdźcę zastąpił Niemiec-autochton, mieszkaniec, twórca lokalnej kultury. W literaturze związanej z Podlasiem Niemiec-najeźdźca przetrwał cezurę 1989 roku. Zmiana polegała na tym, że ze sprawcy zniszczeń i masowej śmierci przeobraził się w czynnik wyzwalający przemoc sąsiedzką wśród zróżnicowanych etnicznie miejscowych.

The starting point of the article is the concept of territorial history of Polish literature (as opposed to Polish national literature), which describes various links between literature and the territory which often changed its nationality. The issue observed from this perspective is the transformation of the image of Germans in literature after 1945 and after 1989 related to the Podlasie (Podlachia) region, inhabited by an ethnically heterogeneous population, people of mainly Polish and Belarusian descent. In Western literature (especially in the Lubusz Land), the post-war image of a German as an invader (Drang nach Osten) evolved over time, along with changes in Polish-German relations, until the recognition of the value of German heritage on these lands. The German-landlord was replaced by a German-autochthon, an inhabitant and creator of local culture. In the literature connected with the Podlasie region, the image of the Germans as an invaders survived the turning point of 1989. The revision in was limited to swapping the image of a German as the perpetrator of destruction and mass death for a German as the culprit of triggering neighbourly violence among ethnically diverse locals.