Literatura poczekalni. O podlaskości, pod-lackości i modernizacji

Abstract

Artykuł jest poświęcony omówieniu relacji między tożsamością narodową i regionalną (pod-lacką, nieautonomiczną wobec Lachów) sygnalizowanej przez toponim Podlasie, na różne sposoby ujawniającej się w piśmiennictwie. Autorka sięga po metaforę „poczekalni historii” (D. Chakrabarty), w polskiej odmianie obecną na przykład w kulturze PRL-u (J. Kaczmarski), i odnosi ją do podlaskich opisów miejsca. Nazywa je „literaturą poczekalni”, pokazując, że dokumentuje ona ciągle niezakończone procesy: narodotwórczy oraz modernizacji. Na podstawie analizy narracji regionalnych obejmujących XIX, XX i XXI wiek, za jeden z ważnych przejawów literatury poczekalni autorka uznaje temat nieudanej transformacji, który interpretuje w narracjach dotyczących cezur historycznych: I połowy XIX wieku, 1919, 1945 i 1989 roku. W artykule omawiane są też między innymi: lokalna odmiana metafory kolei jako modernistycznego wyobrażenia historii oraz podlaska kariera języka wernakularnego.

The article is devoted to a discussion of the relationship between national and regional identity (pod-lacka, non-independent with regard to Lachy [another name for Poles]), which appears in various ways in the literature, signaled by the toponym Podlasie. The author uses the metaphor of the “waiting room of history” ” (D. Chakrabarty), represented in the Polish way, e.g., in the culture of the People’s Republic of Poland (J. Kaczmarski), and refers it to descriptions of Podlasian places. She calls it “waiting room literature,” showing that it documents the unfinished processes of nation formation and modernization. Based on the analysis of regional narratives covering the nineteenth, twentieth and twenty-first centuries, the author considers one of the important manifestations of waiting room literature, namely the subject of failed transformation, which she interprets in narratives regarding historical caesuras: the first half of the nineteenth century, 1919, 1945, and 1989. The article also discusses amongst other things, a local version of the metaphor of railways as a modernist representation of history and the popularity of vernacular language in Podlasie.