W stulecie zamachu na prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Sprawa Stanisława Steigera w świetle lwowskich materiałów archiwalnych

Abstract

Utworzone w Galicji Wschodniej sądownictwo doraźne miało być narzędziem do likwidacji powtarzających się poważnych przestępstw. Idea ta szybko została wypaczona, a prokuratorzy chętnie posługiwali się tym środkiem w jednostkowych przypadkach. Ofiarą tego systemu padł Stanisław Steiger, który został oskarżony o przeprowadzenie zamachu na prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w 1924 roku. Tego studenta prawa wplątano do niebezpiecznej gry, w której stawką było nie tylko jego życie, ale także dobre imię Policji Państwowej oraz przyszłość Galicji Wschodniej. Przeprowadzone dwa procesy sądowe pokazały, jak z oczywistej sprawy zamieniła się ona w niezwykle skomplikowaną. Ujawniły także machinę policyjnej manipulacji, zmierzającej do ujawnienia spisku komunistycznego albo żydowsko‑ komunistycznego. Artykuł przedstawia przebieg postępowań przygotowawczych oraz sądowych na podstawie analizy zgromadzonego w Państwowym Archiwum Obwodu Lwowskiego (Дepжaвний аpxiв Львiвcькoї облacтi) materiału źródłowego. Ujawnia on szczegóły pracy policji, sędziego śledczego i prokuratora, natomiast stenogramy z rozpraw zawarte na łamach prasy przedstawiają przyjęte przez strony linie obrony i oskarżenia. Całościowy pogląd na sprawę pozwala na dostrzeżenie trudnego sąsiedztwa, opartego na lokalnych relacjach narodowościowych w Galicji Wschodniej. Zawiły jest również aspekt międzynarodowy – sprawa Stanisława Steigera była korzystna dla wywiadu niemieckiego, ochraniającego prawdziwego zamachowca i próbującego dyskredytować Polskę w oczach Ligi Narodów. Niewyjaśnionym wątkiem pozostaje postawa emigracyjnego przedstawicielstwa ukraińskiego, które finalnie nie mogło albo nie potrafiło wykorzystać toczącego się procesu do zwrócenia uwagi zachodniej opinii publicznej na problem narodowościowy w Galicji Wschodniej.

The summary courts established in Eastern Galicia were intended to be a tool for eliminating repeated serious crimes. This idea was quickly distorted, and prosecutors willingly used this measure in individual cases. One of the victims of this system was Stanisław Steiger, who was accused of carrying out an attack on President Stanisław Wojciechowski in 1924. This law student was involved in a dangerous game in which not only his life was at stake, but also the good name of the State Police and the future of Eastern Galicia. Two court trials showed how the case turned from an obvious case into an extremely complicated one. They also revealed the machinery of police manipulation aimed at revealing a communist or Jewish-communist conspiracy. The article presents the course of preparatory and court proceedings based on the analysis of source material collected in State Archives of Lviv Oblast (Дepжaвний аpxiв Львiвcькoї облacтi). It reveals details of the work of the police, the investigating judge and the prosecutor, while transcripts of the hearings published in the press present the lines of defense and accusations adopted by the parties. A comprehensive view of the matter allows us to see a difficult neighborhood, both based on local ethnic relations in Eastern Galicia, as well as in the international aspect, where Stanisław Steiger’s case was played by German intelligence protecting the real assassin and trying to discredit Poland in the eyes of the League of Nations. An unexplained thread remains the attitude of the Ukrainian emigration representative office, which ultimately could not or was unable to use the ongoing process to draw the attention of Western public opinion to the nationality problem in Eastern Galicia.