Ewolucja odpowiedzialności karnej za sprzeniewierzenie urzędnicze na ziemiach polskich

Abstract

Sprzeniewierzenie stanowi kwalifikowaną formę przywłaszczenia. To ostatnie polega na rozporządzeniu przez osobę nieuprawnioną cudzą rzeczą ruchomą. Rzecz ta musi znajdować się w posiadaniu sprawcy, który rozporządza nią jak swoją własnością z pominięciem uprawnionego. W przypadku sprzeniewierzenia konieczny jest dodatkowo element powierzenia sprawcy danej rzeczy przez osobę uprawnioną. W sytuacji, w której owa rzecz stanowi mienie publiczne i została powierzona urzędnikowi w związku z pełnioną służbą, możemy mówić o sprzeniewierzeniu urzędniczym. Przestępstwo to na ziemiach polskich penalizowane było od czasów średniowiecza i podlega ono karze także obecnie, choć oczywiście kwestia odpowiedzialności za nie regulowana była na przestrzeni wieków w zróżnicowany sposób. Celem artykułu będzie przedstawienie ewolucji podstaw prawnych odpowiedzialności karnej za sprzeniewierzenie urzędnicze na ziemiach polskich oraz ukazanie, jakie znaczenie dla praktyki sądowej i badań nad zjawiskiem przestępczości urzędniczej miał zasadniczy przełom, jaki dokonał się w tym zakresie na przedmiotowym obszarze w okresie międzywojennym. Materiał źródłowy dla okresu staropolskiego będą stanowić w przeważającej części konstytucje sejmowe, dla XIX i XX wieku natomiast obowiązujące na ziemiach polskich kodeksy karne. Ponadto w opracowaniu wykorzystane zostanie orzecznictwo sądowe oraz literatura prawnicza, a w przypadku okresu międzywojennego dodatkowo materiały archiwalne w postaci akt spraw i repertoriów sądowych, szczególnie istotne dla scharakteryzowania zasygnalizowanego przełomu. W artykule posłużono się metodami: historyczną, formalno‑dogmatyczna, porównawczą i empiryczną.

Embezzlement is an aggravated form of appropriation. The latter involves an unauthorized person disposing of someone else’s movable item. This item must be in the possession of the perpetrator, who disposes of it as his or her own property, bypassing the authorized person. In the case of embezzlement, the situation requires an additional element of entrusting the perpetrator with a given item by an authorized person. In a situation whene the item constitutes public property and has been entrusted to an official in connection with the performance of his or her service, we can talk about public official embezzlement. This crime has been penalized in Polish lands since the Middle Ages and is still punishable today, although the issue of liability for it has been regulated in various ways over the centuries. The aim of the article is to show how the legal basis for criminal liability for public official embezzlement in Polish lands has evolved over time and how important a fundamental breakthrough that took place in this respect in the area in question in the interwar period was for judicial practice and research on the phenomenon of crime by public officials. The source material for the Old Polish period will mainly involve parliamentary constitutions, and for the 19th and 20th centuries, the penal codes in force in Poland at respective times. Moreover, the study will use court decisions and legal literature, and in the case of the interwar period, additional archival materials in the form of case files and court repertories, which are particularly important in terms of characterizing the indicated breakthrough. The author of the article used the historical, formaldogmatic, comparative and empirical methods.