Relacje między Konstytucją a aktami prawa Unii Europejskiej w orzeczeniach polskiego Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Konstytucyjnego Republiki Litewskiej (20 lat doświadczeń orzeczniczych: 2004–2024)

Abstract

Obowiązujące konstytucje: Republiki Litewskiej z 25 października 1992 roku oraz Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku zostały ukształtowane, a następnie przyjęte i zaakceptowane (w odpowiednich ogólnokrajowych referendach) jeszcze przed przystąpieniem Litwy i Polski do Unii Europejskiej, co miało miejsce 1 maja 2004 roku. Bezpośrednio po akcesji problematyka relacji wzajemnych między aktami normatywnymi stanowionymi przez organy prawodawcze Unii Europejskiej a niespójnymi z prawodawstwem unijnym aktami normatywnymi rangi ustawowej, a także innymi rodzajowo aktami normatywnymi praw krajowych Litwy i Polski stała się sferą wymagającą pilnych jednoznacznych rozstrzygnięć. Dotyczyło to zwłaszcza kwestii bezpośredniego obowiązywania i stosowania aktów prawa unijnego i pierwszeństwa ich stosowania w konfrontacji z niezgodnymi unormowaniami litewskiego oraz polskiego prawa krajowego. Zarówno obowiązująca konstytucja Republiki Litewskiej, jak i konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie formułuje szczegółowych reguł należnego postępowania we wskazanych tu sytuacjach. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zawiera jedynie ogólną klauzulę, wysłowioną w art. 91 ust.1. Zezwala na pierwszeństwo stosowania aktów normatywnych stanowionych przez organizację międzynarodową lub organ międzynarodowy, o ile przewiduje to wyraźnie ratyfikowana przez Polskę umowa międzynarodowa. W konstytucji Republiki Litewskiej z 1992 roku analogiczne uregulowanie nie występuje. W tej sytuacji sądy konstytucyjne litewski i polski stanęły przed zadaniem wypracowania w swym orzecznictwie szczegółowych reguł postępowania w przypadkach niezgodności poszczególnych rodzajów unormowań litewskiego i – odpowiednio – polskiego prawa krajowego z poszczególnymi typami aktów normatywnych, stanowionych przez upoważnione organy Unii Europejskiej. Rozstrzygnięcia każdego z porównywanych sądów konstytucyjnych formułowane były w kontekście spraw wniesionych do litewskiego i polskiego sądu konstytucyjnego. Przeprowadzona analiza, przy generalnej zbieżności kierunku orzekania, wskazuje na pewną dywersyfikację uwarunkowań prawnych oraz tenoru konkretnych orzeczeń, a także na niejednolitość ewolucji orzecznictwa na przestrzeni 20 lat objętych porównaniem. Przedstawienie i porównanie wspomnianych uwarunkowań konstytucyjno‑‑prawnych orzekania w przypadkach kolizji między litewskim i polskim prawem krajowym a prawem Unii Europejskiej, głównie aktami prawa stanowionego przez organy Unii, jest celem przeprowadzonych rozważań.

Thee binding constitutions of both, the Republic of Lithuania of October 25, 1992 and the Constitution of the Republic of Poland of April 2, 1997, were developed and afterwards approved in respective national referendum before Lithuania and Poland joined the European Union on May 1, 2004. Immediately after accession, the issue of relationship between constitutional provisions in Lithuania and Poland and the acts of EU laws, their direct application and possible priority in the event of a conflict with statutory regulations and the other act of national law became the sphere which required diligent and univocal decisions. This concerned, in particular, the issue of the direct validity and application of the acts of EU law and the priority of their application when confronted with incompatible norms of Lithuanian and Polish national law. Neither the constitution of Lithuania nor the Constitution of Poland provides detailed rules on these matters. The Constitution of Poland only formulates a general principle, included in Art. 91(1). It allows for the direct application of legal acts adopted by the bodies of an international organization and the assignments constituting a given organization, ratified by the Republic of Poland. There is no such directive in the Lithuanian Constitution of 1992. Due to the characterized situation, both the Lithuanian and Polish constitutional courts were forced to give answers to the indicated question against the background of the specific cases examined by them. The decisions of each of the compared constitutional courts were formulated in the context of cases brought before the Lithuanian and Polish constitutional courts. The carried out analysis, while generally converging on the direction of adjudication, indicates a certain diversification of legal conditions and tenor of specific judgements, as well as non-uniformity of the evolution of jurisprudence over the 20 years covered by the comparison. Presentation and comparison of the mentioned constitutional-legal conditions of adjudication in cases of conflicts between the Lithuanian and the Polish national law and the law of the European Union, mainly: acts of law established by the bodies of the Union, are the aim of the carried out considerations.