Najlepszy we wsi pastuszek. Studia i szkice o poezji Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego

Abstract

Książka stanowi zbiór sześciu studiów dotyczących poezji Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego. Mimo że stanowią one odrębne interpretacje, za podstawę teoretyczną biorą badania wchodzące w zakres zwrotu przestrzennego, szczególnie te poświęcone geobiografii, omówione szerzej w poprzedniej książce autora Poetyka przestrzeni geobiograficznej. Pierwszy rozdział książki poświęcony został interpretacji poezji Tkaczyszyna-Dyckiego oraz samego poety z perspektywy szamanizmu. Motywy szamańskie odnaleźć można w wierszach, które opowiadają o chorobie, śmierci, podróży w zaświaty oraz spotkaniach ze zmarłymi. Określenie samego Tkaczyszyna-Dyckiego jako szamana wydaje się interpretacyjnie cenne pod warunkiem uwzględnienia kontekstu lokalnych praktyk upiorycznych. Prowadzi to do refleksji nad rolą poety jako szamana-wieszcza na tle współczesnej poezji najnowszej. Drugi rozdział książki stanowi ujęcie podmiotowości w poezji autora przez pryzmat koncepcji podmiotowości refleksywnej. Pozwala ona zaakcentować ruch znaczeń między egzystencją a tekstem i zinterpretować go jako jeden z kluczowych tematów twórczości Tkaczyszyna-Dyckiego. Refleksywną podmiotowość autora dostrzec można w kreacji zdyslokowanej jednostki oraz łączeniu dwóch różnych topik – queerowej oraz chłopskiej. Rozdział trzeci poświęcony został stosunkowi autora do dziedzictwa literackiego i językowego, reprezentowanego w wierszach przez postać Cypriana Norwida. Tkaczyszyn-Dycki czyni z romantyka nie tylko literacki punkt odniesienia, ale wykorzystuje również jego widmową obecność w swojej biografii jako kochanka matki, Stefanii Dyckiej. Obsadzenie Norwida w roli postaci ontologicznie niepewnej pozwala Tkaczyszynowi-Dyckiemu kreować opowieść tożsamościową dotykającą problemu ukraińskiego pochodzenia i wpływu postaci matki na kształt jego poezji. W rozdziale czwartym poddany interpretacji z perspektywy wyobraźni materialnej Gastona Bachelarda zostaje motyw kamienia. W tym świetle wyobraźnia Tkaczyszyna-Dyckiego jawi się jako lokalna i kosmiczna zarazem. Skupiając się na przydrożnych krzyżach w rejonie Lubaczowszczyzny, wykonywanych przez kamieniarzy ze Starego Brusna, opowiada on o zmianach zachodzących w krajobrazie swojego regionu. Postrzega przy tym kamień jako część żywiołu ziemi, a więc siły w kontakcie z człowiekiem ambiwalentnej, gdyż stanowiącej jednocześnie część wytwarzanej przez niego kultury i siłę tę kulturę niszczącą. Nekrotyczna interpretacja ziemi jako żywiołu przeobrażającego zaproponowana przez Ewę Domańską, włączającego resztki ludzkiego ciała w ciąg continuum, pozwala dostrzec w Tkaczyszynie-Dyckim geopoetę patrzącego na ciąg przeobrażeń z perspektywy kosmicznej. Rozdział piąty poświęcony został wybranym metaforom architektonicznym – stodole, świątyni i ruinom. Chociaż poeta swoją twórczość organizuje autobiograficznie, stodoła zostaje sprofilowana, zgodnie z zawartymi w polskim imaginarium po 1989 roku, jako miejsce konotujące zniszczenie i przemoc. W przypadku poezji Tkaczyszyna-Dyckiego na pierwszy plan wysuwa się refleksja nad utraconym dzieciństwem i ratowniczą funkcją poezji, ujmowanej zarówno jako język opowiadania o traumie, jak i artefakt-zabawka. Przeobrażenia oraz zniszczenia świątyń w związku z deportacją ludności wyznania unickiego Tkaczyszyn-Dycki wykorzystuje jako metaforę wykluczenia, skupiając się przy tym na przestrzennym charakterze zmian w lokalnym krajobrazie. Nierozłączny z nimi pozostaje motyw ruin, szczególnie w swojej funkcji żałobotwórczej, inspirującej melancholijny podmiot tej poezji. Rozdział szósty dotyczy wybranych konceptualizacji pokarmu, szczególnie tych związanych z przedstawieniem miłości homoseksualnej i śmierci. Stosowana przez poetę metaforyka spożywcza służy stworzeniu wrażenia kontrastu z powagą poruszanych tematów, apelując jednocześnie do cielesnego doświadczenia głodu, aby opowiedzieć o tęsknocie za zmarłym przyjacielem. W wierszach poruszających tematykę homoseksualną Tkaczyszyn-Dycki przyjmuje podobną strategię – korzystając z wieloznaczności i dosadnych obrazów seksu porusza poważną problematykę wykluczenia, pożądania i miłości. W obrazowaniu posługuje się przy tym spożywczymi detalami, stanowiącymi fragment wspomnienia, a jednocześnie intertekstualny trop w obszarze całej swojej twórczości.

The book comprises six studies on the poetry of Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki. Although it contains individual interpretations, they have a common theoretical basis: research falling within the scope of the spatial turn, especially devoted to geobiography, which was discussed in more detail in the author’s previous book Poetyka przestrzeni geobiograficznej, but also somatopoetics and research on the imagination. Unlike Poetyka przestrzeni..., this work subordinates the poetics of the borderland to considerations on the poetic identity of Tkaczyszyn-Dycki, focusing on the material and social borderlands (body, poem, region), as well as the transgressivity of the artist himself. The first chapter of the book is devoted to the interpretation of the poetry of Tkaczyszyn-Dycki and the poet himself from the perspective of shamanism. Shamanic motifs are found in poems that dwell on illness, death, journeys to the afterlife and encounters with the dead. Defining Tkaczyszyn-Dycki as a shaman seems interpretatively valuable, taking into account the context of local practices connected with upiórs, demonic beings from the Slavic folklore. This leads to a reflection on the role of the poet as a shaman-bard against the background of modern contemporary poetry. The second chapter of the book is dedicated to subjectivity in the author’s poetry through the prism of the concept of reflexive subjectivity. It allows to emphasize the differentiation of meanings between existence and text and to interpret it as one of the key themes of Tkaczyszyn-Dycki’s work. The reflective subjectivity of the author can be seen in the creation of a displaced individual and in combining two different topics – queer and peasant. The third chapter is devoted to the author’s attitude to the literary and linguistic heritage, represented in the poems by the character of Cyprian Norwid. Tkaczyszyn-Dycki makes the romantic poet not only a literary point of reference, but also uses his spectral presence in his biography as the lover of his mother, Stefania Dycka. Using Norwid as an ontologically uncertain character allows Tkaczyszyn-Dycki to create an identity story touching on the problem of his mother’s Ukrainian origin and the influence of the mother figure on his poetry. In the fourth chapter, the stone motif is interpreted from the perspective of Gaston Bachelard’s theory of material imagination. The imagination of Tkaczyszyn-Dycki appears to be local and cosmic at the same time. Focusing on roadside crosses in the Lubaczów region, made by stonemasons from Stare Brusno, he talks about the changes taking place in the landscape of his region. At the same time, he perceives stone as a part of the earth element, and thus a force affecting man in an ambivalent way, as it is both part of the culture he produces and a force that destroys this culture. The necrotic interpretation of the earth as a transforming element – including human remains into the continuum – proposed by Ewa Domanska allows us to see Tkaczyszyn-Dycki as a geopoet looking at the sequence of transformations from a cosmic perspective. The fifth chapter is devoted to selected architectural metaphors – a barn, a temple and ruins. Although the poet organizes his work autobiographically, he draws from the images present in the Polish imaginarium after 1989. As a result, the barn is portrayed as a place connoting destruction and violence. In the case of Tkaczyszyn-Dycki’s poetry, the reflection on the lost childhood and the rescue function of poetry come to the fore, the latter perceived both as a linguistic expression of trauma and a toy-artifact. Tkaczyszyn-Dycki uses the destruction of temples or changes in their function due to the deportation of the Uniates as a component of the metaphor of exclusion, focusing on the spatial nature of changes in the local landscape. The above-mentioned relate to the motif of ruins, especially in its mourning function, inspiring the melancholic subject of this poetry. The sixth chapter deals with selected conceptualizations of food, especially those related to the representation of homosexual love and death. The food metaphors used by the poet deliberately contrast with the seriousness of the topics discussed, appealing to the bodily experience of hunger in order to tell about longing for a dead friend. In poems dealing with homosexual themes, he adopts a similar strategy – using ambiguity and blunt images of sex, he raises serious issues of exclusion, desire and love. When it comes to imaging, Tkaczyszyn-Dycki uses food details as fragments of memories and as intertextual tropes.