Germanizacja publicznych instytucji gospodarczych w rejencji katowickiej – przykład przemian organizacyjnych aparatu państwowego III Rzeszy w czasie II wojny światowej

Abstract

Zaplecze gospodarcze było niezbędnym elementem zapewniającym nazistom prowadzenie ludobójczej polityki i ekspansji militarnej. Niemcy rozbudowywali sieć publicznych instytucji gospodarczych, które pozwalały na intensyfikację eksploatacji gospodarczej podbijanych terytoriów. Celem artykułu jest prezentacja wyników badań w zakresie rozbudowy i przemian tego typu instytucji na przykładzie rejencji katowickiej z wykorzystaniem analizy źródeł pierwotnych oraz wtórnych. Tekst w dużej mierze opiera się na źródłach archiwalnych z Archiwum Państwowego w Katowicach, oddziałach w Bielsku -Białej, Cieszynie i Pszczynie. Uzupełnia też dotychczasowy dorobek w literaturze naukowej.Wybór padł na Śląsk, ponieważ był to obszar wielonarodowościowy, zamieszkiwany przez Czechów, Niemców, Polaków, Żydów, ważny ekonomicznie dla niemieckiego przemysłu wojennego oraz strategiczny militarnie. Kierunki germanizacji były wielorakie. Wiązały się z wysiedleniem Polaków, usuwaniem Polaków i Żydów z życia zawodowego, gospodarczego i publicznego, wprowadzaniem niemieckiej listy narodowościowej, Holokaustem, aryzacją mienia poprzez urzędy powiernicze, wzmocnieniem pozycji gauleitera, rozbudową placówek NSDAP, aktywnością Gestapo, zaangażowaniem miejscowych elit niemieckich, napływem Niemców z Rzeszy, rozbudową aparatu administracyjnego na szczeblu administracyjnym, partyjnym, gospodarczym, obronnym i wojskowym. Do tego dochodziły zmiany podziału administracyjnego i utworzenie Prowincji Górny Śląsk. Należy też zwrócić uwagę na rolę niemieckich przemysłowców, niemieckiej arystokracji, kadry menedżerskiej i ekspertów. Bez ich zaangażowania funkcjonowanie machiny wojennej narodowego socjalizmu nie przebiegałoby tak sprawnie.

The economic base was an important element, that ensured the Nazis’ the opportunity for genocidal policies and military expansion. The Germans developed a network of public economic institutions that allowed them to intensify the economic exploitation of the conquered territories. The purpose of this article is the presentation of the research results on the expansion and transformation of public economic institutions on the example of the Regierungsbezirk Kattowitz. It was used as an analysis of primary and secondary sources. The text is largely based on archival sources from the State Archives in Katowice, branches in Bielsko-Biała, Cieszyn and Pszczyna. It also complements the previous achievement in the scientific historical literature.Silesia was chosen because it was a multinational area, inhabited by Czechs, Germans, Poles, Jews, economically important for the German war industry and militarily strategy. The directions of Germanization were multiple. They included the displacement of Poles, the removal of Poles and Jews from professional, economic and public life, the introduction of the Deutsche Volksliste, Holocaust, aryanization of property through trust agencies, strengthening the position of the gauleiter in the structure of another Nazi’s authorities, expansion of NSDAP entities, activity of the Gestapo, the involvement of local German elites, the influx of Germans from the Reich, expansion of the apparatus at the administrative, party, economic, defence and military levels. The Germans changed the territorial division in this region and created the Province of Upper Silesia. It is important to note the role of German industrialists, the German aristocracy, managers and economic experts. Without their involvement, the war machine of national socialism would not have functioned so efficiently.