Czynnik sądowy w postępowaniu przygotowawczym – wybrane aspekty historycznoprawne

Abstract

Celem przedmiotowego artykułu jest omówienie udziału czynnika sądowego w postępowaniu przygotowawczym w ujęciu historycznym w prawodawstwie polskim. Autor zaprezentuje w tekście kształtowanie się modelu polskiego postępowania przygotowawczego od 1928 r. do aktualnego stanu prawnego. Następnie omawia cechy charakterystyczne modeli występujących we wskazanym okresie, tj. w modelu II RP, PRL i III RP. Wskazuje zakres czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym w każdym ze wskazanych okresów z rozróżnieniem na czynności decyzyjne, kontrolne i dowodowe. Wskazuje także, że zmiany wprowadzone w okresie PRL zerwały z tradycyjnym modelem polskiego procesu karnego i postępowania przygotowawczego, który był ustanowiony w II RP.W okresie wczesnego PRL z postępowania przygotowawczego wyrugowany został czynnik sądowy, a Kodeks postępowania karnego z 1969 r. wprowadził go jedynie w fasadowej formie. Z kolei Kodeks postępowania karnego z 1997 r. zachował szereg rozwiązań, które wprost nawiązują do postsowieckiego modelu postępowania karnego, wynikającego z rozwiązań przyjętych w latach 1944–1989, przez co pod kilkoma względami (np. dyspozycyjność sądu w tym stadium postępowania przygotowawczego, przeprowadzanie przesłuchań) odstaje od standardów zachodnich i charakteryzuje się szeregiem dysfunkcji (mimo ewolucji jaką przeszedł poprzez szereg nowelizacji). Autor wskazuje także na kierunek potencjalnych zmian polskiej procedury karnej w zakresie roli sądu w postępowaniu przygotowawczym. Praca opiera się w szczególności na dorobku doktryny polskiego postępowania karnego oraz aktów normatywnych. Zastosowano w niej metodę formalno -dogmatyczną, teoretyczno prawną i historycznoprawną.

The purpose of this article is to discuss the participation of the judicial factor in pre-trial proceedings from a historical perspective in Polish legislation. The author will present in the text the formation of the model of Polish pre-trial proceedings from 1928 to the current state of the law. The author will try to discuss the characteristics of the models occurring in the indicated period, i.e. the model of the Second Republic of Poland, the People’s Republic of Poland and the Third Republic of Poland. Furthermore, he will indicate the scope of the court’s activities in pre-trial proceedings in each of the indicated periods with a distinction between decision-making, control and evidentiary activities. He will also try to show that the changes introduced during the period of the People’s Republic of Poland broke with the traditional model of Polish criminal trial and pre-trial proceedings that was established in the Second Republic.During the early communist period, the judicial factor was eliminated from pre-trial proceedings, and the 1969 Code of Criminal Procedure introduced it only in a facade form. On the other hand, the Code of Criminal Procedure of 1997 has retained a number of solutions that directly refer to the post-Soviet model of criminal proceedings, resulting from the solutions adopted in the years 1944–89, which in several respects (e.g. the court’s availability at this stage of pre-trial proceedings, the conduct of hearings) deviates from Western standards and is characterised by a number of dysfunctions (despite the evolution it has undergone through a number of amendments). The author will also indicate the direction of potential changes to the Polish criminal procedure with regard to the role of the court in pre-trial proceedings. The work is based in particular on the achievements of the doctrine of Polish criminal procedure and normative acts. It uses the formal-dogmatic, theoretical-legal and historical-legal method.