Polityka zagraniczna Litwy 1990-2012. Główne kierunki i uwarunkowania

Abstract

Litewska polityka zagraniczna w latach 1990-2013 była kształtowana przez różne czynniki. Niebagatelne znaczenie miały uwarunkowania historyczne i kulturowe, które oddziaływały zwłaszcza na relacje z państwami sąsiednimi. Niektóre koncepcje programowe polityki zagranicznej czerpały z dorobku narodowego z przełomu XIX i XX wieku. Znacząca była także ideologiczna spuścizna międzywojennej niepodległości. Silny wpływ na litewskie społeczeństwo miało kilkudziesięcioletnie doświadczenie władzy komunistycznej i przynależności do ZSRR. Proces odzyskiwania suwerenności od Moskwy został zapoczątkowany w końcu lat osiemdziesiątych XX wieku. W tamtym okresie nastąpiło również odrodzenie życia politycznego. Niepodległość Litwy w sensie formalnym przywrócono w marcu 1990 roku. Uznanie międzynarodowe przyszło jednak dopiero w końcu sierpnia 1991 roku, po nieudanym moskiewskim przewrocie (tzw. puczu Janajewa). W latach 1990-1991 stworzono zręby litewskiej dyplomacji. Między 1991 a 1993 rokiem Litwa dążyła do utrwalenia świeżo zdobytej niezależności. Ostatecznie ukształtował się ustrój państwa i wyklarowały mechanizmy demokratyczne. W relacjach zewnętrznych kluczowym problemem pozostawała ewakuacja wojsk dawnego ZSRR, stacjonujących na litewskim terytorium. Równie ważne wydawało się potwierdzenie terytorialnej integralności, a także uregulowanie stosunków z sąsiadami. Większość zadań została zrealizowana. W końcu 1993 roku, w dużej mierze na skutek dramatycznych wydarzeń w Moskwie, wśród Litwinów ostatecznie zwyciężyło przeświadczenie o konieczności przyjęcia opcji zachodniej. Zadanie było odtąd realizowane przez wszystkie ekipy rządzące. Następny okres, obejmujący dekadę 1994-2004, charakteryzował się intensyfikacją starań o integrację euroatlantycką. Uzyskanie członkostwa Litwy w NATO i Unii Europejskiej zyskało status priorytetu. Relacje z Polską uczyniono środkiem prowadzącym do celu: zapewnienia Litwie bezpieczeństwa oraz nieskrępowanego rozwoju ekonomicznego. Z litewskiej inicjatywy stosunkom z Warszawą nadano wymiar strategicznego partnerstwa. Wilno coraz intensywniej zabiegało o poparcie USA, czego skutkiem, na początku XXI wieku było między innymi zaangażowanie w tzw. wojnę z terroryzmem. Mimo wielu trudności, na ogół poprawnie układały się kontakty z Rosją. Pod tym względem Litwa często różniła się od Łotwy i Estonii. Stosunki z łotewskim sąsiadem skomplikowały się z powodu sporu o rozgraniczenie morskie. Ważnym partnerem Litwy pozostawała Białoruś, z którą podtrzymywano współpracę, mimo pogłębiającego się autorytaryzmu prezydenta Aleksandra Łukaszenki. Wiosną 2004 roku szczęśliwy finał znalazły starania o wstąpienie do NATO i UE. Wobec integracji kraju ze strukturami euroatlantyckimi, w 2004 roku, na Litwie opracowano koncepcję nowej polityki zagranicznej. Stanowiła ona odpowiedź na oczekiwania ze strony USA, kluczowego odtąd sojusznika i gwaranta bezpieczeństwa Litwy. Nowa polityka zagraniczna zakładała zwiększenie politycznej aktywności na obszarze poradzieckim. Koncepcję wcielano w życie w latach 2004-2009. Skutki jej realizacji nie były jednoznaczne. W 2009 roku Litwa stanęła przed koniecznością przewartościowania polityki zagranicznej. Zmieniła się koniunktura międzynarodowa. Stany Zjednoczone zrezygnowały z konfrontacyjnego stylu polityki wobec Rosji. Również Polska na nowo zdefiniowała własne priorytety. Kluczowym zadaniem Litwy stało się zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa. Kłopotom towarzyszyła społeczna frustracja, narastała fala populizmu, dały o sobie znać nastroje nacjonalistyczne. Zmiany zbiegły się z początkiem prezydentury Dalii Grybauskaite. Pani prezydent, we współdziałaniu z rządem, dokonała korekty polityki zagranicznej. Wyraźnemu ochłodzeniu uległy zwłaszcza relacje z Polską. Wilno zaczęło intensywniej szukać oparcia także w krajach Europy Północnej. Powrócono do idei ożywienia współpracy państw nadbałtyckich. Ponadto znacznie zintensyfikowano kontakty z Białorusią, jednak na przeszkodzie stanął rozwój sytuacji w Mińsku. Połowicznie udała się natomiast próba naprawienia stosunków z Moskwą.

Lithuanian foreign policy in 1990-2012 was shaped by different factors. Historical and cultural conditions that affected relations with neighboring states in particular were substantially important. Some program concepts of the foreign poliey derived from the achievements of national movement from the turn of the 19th and 20th centuries. Moreover, ideologie al heritage of interwar independence was significant too. Several dozen years long experience of communist regime and membership in the USSR strongly affected the Lithuanian society. The process of regaining sovereignty from Moscow started at the end of the 1980s. What is more, in that period political life revived too. Lithuania's independence was formally regained in March 1990. However, it was internationally recognized as late as at the end of August 1991 atter unsuccessful Moscow coup d'etat (the so called Yanayev abortive coup). In 1990-1991 the framework ofLithuanian diplomacy was created. Between 1991 and 1993 Lithuania aimed at strengthening recendy gained sovereignty. The state's politieal system eventually developed and democratic mechanisms settled. In external relations a key problem, i.e. evacuation of the former USSR's army troops deployed within the Lithuanian territory, remained. Moreover, confirmation of territorial integrity and regulation of relations with neighbors appeared to be equally important. Most tasks were realized. At the end of 1993, to a great extent in effect of dramatie events in Moscow, Lithuanians finally believed in the necessity to adopt the Western option. Since then, the task has been realized by all governments. The next period, encompassing a decade between 1994 and 2004, was characterized by the intensification of efforts aimed at Euro-Adantie integration. Joining NATO and the European Union became priorities for Lithuania. Relations with Poland were made an instrument to achieve the goal: to guarantee security and unrestrieted economie development for Lithuania. Following the Lithuanian initiative, relations with Warsaw were given a dimension of strategie partnership. Vilnius was more and more intensively striving for the USA's support, the result of whieh, at the beginning of the 21st century was, among others, involvement in the war against terrorism. Despite numerous difficulties, contacts with Russia were generally proper. In this respect, Lithuania often differed from Latvia and Estonia. Relations with the Latvian neighbor became complicated due to the dispute for demarcation of the maritime border. Belarus remained an important partner for Lithuania and cooperation with it was maintained despite growing authoritarianism of President Alexander Lukashenko. In spring 2004 endeavors to join NATO and the EU were finally successful. As far as the integration of the country with Euro-Atlantic structures is concerned, in 2004 a concept of a new foreign policy was established in Lithuania. It was an answer to expectations from the USA, since then a key ally and guarantor of Lithuania's security. New foreign policy assumed increasing political activity in the post Soviet area. The concept was implemented in 2004-2009. The effects of its implementation were not unambiguous. In 2009 Lithuania faced the need to revalue its foreign policy. International economic situation changed. The USA resigned from a confrontational style of policy towards Russia. Poland also redefined its own priorities. A key task for Lithuania became the provision of the state's energy security. The problems were accompanied by social frustration, the wave of populism was growing and nationalistic moods emerged. These changes coincided with the beginning of Dalia Grybauskaite's presidency. Cooperating with the government, the President revised foreign policy. Especially relations with Poland clearly cooled off Moreover, Vilnius started to more intensively search for support from North European countries. Lithuania returned to the idea of enlivening the cooperation ofBaltic States. Moreover, contacts with Belarus considerably intensified, but the situation in Minsk stood in the way. On the other hand, an attempt at repairing relations with Moscow proved partially successful.