Język rękopiśmiennych kazań Krzysztofa Kluka

Abstract

Podstawę materiałową pracy stanowią kazania przygotowane i wygłaszane przez księdza Krzysztofa Kluka na Podlasiu w latach 1782–1794. Kluk (1739–1796) był księdzem przyrodnikiem, proboszczem parafii w Ciechanowcu, współpracownikiem KEN, autorem pierwszego podręcznika do botaniki oraz poradników gospodarskich. Rękopis kazań liczy 372 strony. W trakcie badań ustalono, że nie jest to autograf Kluka, ale kopia, najprawdopodobniej wykonana tuż po śmierci przyrodnika. Celem przedstawionej rozprawy jest charakterystyka języka kazań Kluka, a pośrednio również pogranicza Mazowsza i Podlasia przełomu XVIII i XIX wieku. W rozdziale I (grafika i ortografia) omawiam m.in. sposób zapisywania samogłosek i spółgłosek, stosowanie diakrytów, geminat, użycie wielkich i małych liter. W rozdziale II opisano kwestie graficzno-fonetycznym rękopisu (wokalizm i konsonantyzm). Rozdział II (fleksja) zaprezentowany został według schematu: deklinacja rzeczowników, przymiotników i imiesłowów przymiotnikowych, zaimków, liczebników oraz koniugacja. Rozdział IV dotyczy słowotwórstwa. Charakteryzuję w nim formanty rzeczowników, przymiotników, przysłówków i czasowników. Ponadto omówione zostały composita oraz negativa. W rozdziale V (leksyka) poddano analizie słownictwo związane ze sferą religijną. Całość opisano w układzie tematycznym. Tam, gdzie jest to możliwe, wskazuję na ograniczony zakres używania leksemów (słownictwo podniosłe, terminologia religijna), nacechowanie chronologiczne w XVIII wieku oraz użycia niezgodne z ujęciem dogmatycznym.

The dissertation is based on Kluk’s handwritten homilies which were delivered in Podlasie from 1782 until 1794. Krzysztof Kluk (1739–1796) was a priest-scientist, a co-worker of The Commission of National Education, the author of the first botany book and agricultural guidebooks. He was the rector of Ciechanowiec parish as well. There are 372 pages in quarto of Kluk’s handwritten homilies. Studies have shown that the manuscript is indeed not Kluk’s autograph. The document appeared to be a copy made shortly after Kluk’s death. Besides analyzing Kluk’s homilies the aim of my work is to describe the language of the Mazowsze and Podlasie borderland at the turn of 18th and 19th. Present disquisition consists of five chapters. In chapter I (lettering and orthography) I describe ways of writing the vowels and consonants, the rules of using diacritics, the geminates, use of capital and small letters. In chapter II (phonetics) I have analysed distinguish vowel and consonant systems that do not fit the standard literature of the Polish language in 18th century. Chapter III (flection) I have organized in order: system of declension (nouns, adjectives, participles, pronouns, numerals) and conjugation. In chapter IV (word formation) I describe formatives of nouns, adjectives, adverbs and verbs. In chapter V (lexis) I decided to analyze only the lexemes connected with the religious sphere. To present mutual dependence upon the words I have decided to use the semantic fields method. I try to mention the narrow and restricted use of vocabulary (solemn words, terminology) and their chronology marked in the 18th century.