Autonomia woli konsumenta w kontekście praktyk typu dark patterns

Abstract

Rozwój nowoczesnych technologii sprawia, że przeciętny konsument coraz częściej decyduje się na korzystanie z internetowego rynku dóbr i usług. Każdy podmiot oferujący swoje usługi za pośrednictwem Internetu zorientowany jest na maksymalizowanie zasięgu prowadzonej działalności i pozyskiwanie jak największej liczby odbiorców. W związku z tym w obrocie internetowym praktykowane są różnego rodzaju rozwiązania, mające na celu zwiększenie tzw. konwersji, czyli oczekiwanych aktywności ze strony odbiorców, stanowiących odpowiedź na kierowaną do nich działalność promocyjną. Praktyki te stawiają pod znakiem zapytania respektowanie autonomii woli konsumenta, który nierzadko zostaje w sposób podstępny wprowadzany w błąd, w wyniku czego podejmuje decyzję sprzeczną z jego rzeczywistą wolą. W tym kontekście należy pochylić się nad problematyką stosowania tzw. dark patterns, tzn. rozwiązań opartych m.in. na profilowaniu, ukrytej reklamie, wprowadzaniu w błąd, czego dokonuje się za pośrednictwem kreatywnie zbudowanego interfejsu strony internetowej z odpowiednio zredagowaną treścią. Katalog tego typu praktyk opartych na manipulacji nieustannie się rozszerza. W ramach przykładu można wskazać chociażby na tzw. mylące przyciski, które w jednej ze swych form polegają na konstruowaniu komunikatów, stanowiących opcję do wyboru, w taki sposób, że ten, który nie wiąże się ze skorzystaniem z jakiejś dodatkowej oferty (np. subskrypcji newslettera) jest mniej wyraźny niż ten, którego wybór pociąga za sobą jakieś zobowiązania po stronie korzystającego z danego serwisu. W pracy zostały przedstawione przykłady najczęściej stosowanych dark patterns, które mogą być rozpatrywane w kategoriach zagrożenia dla autonomii woli konsumenta funkcjonującego w sieci. Zostały także sformułowane propozycje rozwiązań mających na celu wypracowanie standardów godzących z jednej strony interesy przedsiębiorców, których celem jest promocja swoich usług i produktów, z drugiej zaś strony – interesy konsumentów, którzy powinni mieć zapewnione warunki do podejmowania świadomych i zgodnych z ich wolą decyzji, w oparciu o przejrzyste i jednoznaczne informacje.