Problematyka stwierdzenia nieważności orzeczeń Wojskowych Sądów Rejonowych w praktyce funkcjonowania Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku

Abstract

Przedmiotem artykułu jest działalność usytuowanej przy Oddziale Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (KŚZpNP) w zakresie stwierdzania nieważności orzeczeń Wojskowych Sądów Rejonowych (WSR). W jego ramach zostały przedstawione zadania Komisji oraz akty prawne regulujące procedurę unieważniania orzeczeń funkcjonujących w Polsce Ludowej w latach 1946–1955 WSRów. W dalszej części omówiona została struktura i kompetencje WSR-ów ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonującego w Białymstoku. Dzięki udostępnionym aktom prokuratorskim IPN oraz materiałom źródłowym z Archiwum IPN w Białymstoku zaprezentowano przykłady trzech różnych orzeczeń wydanych przez WSR w Białymstoku. Sprawy te zostały przeanalizowane oraz ukazano ich przebieg w trakcie działalności w latach funkcjonowania WSRów. Wskazano, że w dwóch przypadkach orzeczenia WSR uchylane były przez Sąd Okręgowy w Białymstoku przede wszystkim z racji oparcia ich nie na przepisach obowiązującego prawa, lecz na ideologii komunistycznej. Ostatnia zaprezentowana sprawa jest przykładem, który według oceny sądu nie miał podstaw do unieważnienia orzeczenia wydanego w okresie stalinowskim. Wykorzystując udostępnione wykazy spraw karnych z lat 1991–2007 oraz prowadzone po 2007 r. wewnętrzne statystyki Sądu Okręgowego w Białymstoku ukazano skalę związaną z unieważnianiem orzeczeń WSRów. Przeanalizowano także ilość unieważnionych orzeczeń białostockiego WSR względem odrzuconych wniosków, które nie miały podstaw do rozpatrzenia na korzyść skazanych w latach 1946–1955.

The subject of this article is the activity of the Commission for the Prosecution of Crimes against the Polish Nation (CNDP), located in the Bialystok Branch of the Institute of National Remembrance (IPN), in the area of annulling the rulings of Military District Courts (MDC). It presents the tasks of the Commission and the legal acts regulating the procedure of invalidating the rulings of MDCs functioning in People's Poland in the years 1946–1955. The following part enumerates and discusses the structure and competences of the MDCs, with particular emphasis on the one functioning in Bialystok. Thanks to the available prosecution files of the IPN and the source materials from the IPN Archives in Bialystok, the author could present examples of three different rulings issued by the MDC in Bialystok. The cases were analyzed and their course of action during the years of the MDCs operation was shown. It was pointed out that in two cases, the rulings of the MDC were overturned by the Bialystok Regional Court primarily because they were based not on the provisions of the existing law, but on the communist ideology. The last presented case is an example that, according to the court's assessment, there were no grounds for overturning a ruling made during the Stalinist period. The author used the available lists of criminal cases from 1991–2007 and the internal statistics of the Bialystok District Court conducted after 2007, to present the scale associated with the annulment of judgments of MDCs. The number of annulled rulings of the Bialystok MDC was also analyzed in relation to the rejected applications that had no grounds for consideration in favor of convicts in 1946–1955.