Geneza ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982 r.

Abstract

Polska międzywojenna, a także okres po II wojnie światowej był bardzo kazuistyczny pod względem tworzenia prawa, czego powodem była trudna sytuacja polityczna i ekonomiczna zrujnowanego kraju. Stosowane wówczas przepisy kodeksu karnego oraz kodeksu postępowania karnego regulowały również pojedyncze przepisy dotyczące nieletnich sprawców. Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie wieloletniego oraz skomplikowanego procesu tworzenia odrębnej regulacji dotyczącej postępowania w sprawach nieletnich. Jednocześnie, w poniższej pracy zostaną przedstawione nowatorskie rozwiązania prawne, a także ówczesny proces legislacyjny przedmiotowej ustawy. Podkreślić należy, iż problem dotyczący braku odrębnych norm prawnych stosowanych wobec nieletnich oraz brak sądów rodzinnych istniał nie tylko w Polsce, gdyż wiele bardziej rozwiniętych krajów zmagało się z powyższym problemem. Pierwsza propozycja ustawy miała miejsce już na początku XX w., a w następnych latach projektów dotyczących postępowania w sprawach nieletnich przybywało. Przyznać należy, iż prace nad regulacjami w sprawach nieletnich były poruszane dosyć często, jednakże żaden projekt nie został skutecznie uchwalony. Należy odnieść się krytycznie do tego, iż nieletni dopuszczający się czynów zabronionych lub zachowań o charakterze demoralizującym byli karani na podstawie przepisów oraz według zasad znajdujących się w ustawach prawnokarnych oraz w innych pojedynczych ustawach, których przepisy były wyrywkowo stosowane w przedmiotowych sprawach. Do 1982 r. stosowano przepisy kodeksu karnego, kodeksu postępowania karnego z lat 20 i 30 XX w. Ówcześni juryści nieustannie podkreślali, iż normy prawne dotyczące nieletnich powinny mieć charakter profilaktyczny i wychowawczy, a odrębne przepisy znajdujące się w uchylonym kodeksie karnym i kodeksie postępowania karnego nie odpowiadały tymże wymaganiom. Istotnie zauważyć należy, iż sprawy nieletnich powinny być poddane szczególnej ochronie oraz stosownej analizie w przypadku stosowania przestarzałych przepisów. W Polsce opisywany „głód” ustawodawczy trwał zdecydowanie za długo, gdyż pierwsza odrębna ustawa dotycząca postępowania w sprawach nieletnich powstała skutecznie dopiero w 1982 r.

During the interwar years and after the Second World War, law-making in Poland was very casuistic, which was due to the difficult socio-economic situation of the ruined country. The provisions of the Polish Criminal Code applicable at the time also regulated individual provisions on juvenile perpetrators. The objective of this paper is to present the multiannual and complicated process of creation of separate regulations on procedure in juvenile cases. At the same time, the legislative process of the said act as well as the innovative legal solutions thereof will be presented. It should be emphasised that the problem of a lack of both family courts and separate legal norms applicable in juvenile cases was present not only in Poland, as many other more developed countries were facing it too. The first draft act was proposed at the very beginning of the 20th century, whereas the following years brought about more projects on juvenile cases procedure. Although it has to be recognised that the issue of said regulations was raised quite often, ultimately no project was adopted. A critical look needs to be taken on the fact that juvenile perpetrators committing prohibited acts or acts of a demoralising character were punished pursuant to the provisions of and based on the principles laid out in criminal statutes and other individual statutes, provisions of which were occasionally applied in the said cases. Until 1982, the applied provisions were those of the Criminal Code and the Code of Criminal Procedure from the 1920s and 1930s. Jurists of that time incessantly emphasised that the legal norms regarding the juvenile should be of a preventive and educational nature and that the separate provisions laid out in the repealed Criminal Code and Code of Criminal Procedure did not comply with these requirements. It is worth noting that juvenile cases should be subjected to special protection and appropriately analysed in case of application of outdated provisions. In Poland, the need for the said legislation lasted for too long, as it was not until 1982 that the first separate statute on juvenile cases procedure was adopted.