Culturèmes polonais extraits de Proszę państwa do gazu de Tadeusz Borowski et leurs traductions en français

Abstract

My research interests include culturemes, including those related to the Second World War, analysed in terms of translation within the Polish/French language pair. In my earlier work I examined culturemes related to the Warsaw Uprising of 1944. In this article, I propose to compare a few of the culturemes that emerged in the German Nazi Concentration and Extermination Camp Auschwitz-Birkenau, which I have chosen from the Polish short story Proszę państwa do gazu (This Way for the Gas, Ladies and Gentlemen) by Tadeusz Borowski and its French versions, in two French translations entitled: Au gaz, messieurs-dames! translated by Geneviève Daude (Editions Polonia, 1960) and Aux douches, Mesdames et Messieurs! translated by Laurence Dyèvre and Éric Veaux (Christian Bourgois Editeur, 1992). In addition to comparing strategies for translating the selected culturemes into French, I reached for authentic documents to see if Polish culturemes specific to Auschwitz had French equivalents outside of literature. Culturemes, according to the definition in the Dystynktywny słownik synonimów by Alicja Nagórko, Marek Łaziński and Hanna Burkhardt (2004), are “important keywords for the self-identification of a community, characterising both its attitude to tradition, inherited values, as well as its coping with present time, its current experience of the world”. I include culturemes, created in the Polish language in the reality of the German occupation, among such lexical units of cultural and emotional character, as words of collective memory.

W kręgu moich zainteresowań badawczych znajdują się kulturemy, w tym te dotyczące drugiej wojny światowej, analizowane pod kątem tłumaczenia w obrębie pary językowej polski/francuski. Kulturemy– według definicji zamieszczonej w Dystynktywnym słowniku synonimów Alicji Nagórko, Marka Łazińskiego i Hanny Burkhardt (2004) – to „ważne dla samoidentyfikacji jakiejś społeczności słowa klucze, charakteryzujące zarówno jej stosunek do tradycji, dziedziczonych wartości, jak i radzenie sobie z czasem teraźniejszym, aktualne przeżywanie świata”. Do takich jednostek leksykalnych o nacechowaniu kulturowym i emocjonalnym zaliczam kulturemy powstałe w polszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej jako słowa zbiorowej pamięci. We wcześniejszych pracach analizowałam kulturemy związane z Powstaniem Warszawskim 1944 roku. W niniejszym artykule proponuję porównać kilka kulturemów powstałych w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz‑Birkenau, które wybrałam z polskiego opowiadania Proszę państwa do gazu Tadeusza Borowskiego, z ich wersją francuską, w dwóch tłumaczeniach na język francuski, zatytułowanych: Au gaz, messieurs -dames! w przekładzie Geneviève Daude (Editions Polonia, 1960) oraz Aux douches, Mesdames et Messieurs w przekładzie Laurence Dyèvre i Éric Veaux (Christian Bourgois Editeur, 1992). Oprócz porównania strategii tłumaczenia na język francuski wybranych kulturemów sięgnęłam do dokumentów autentycznych, by sprawdzić, czy polskie kulturemy powstałe w Auschwitz mają swoje odpowiedniki francuskie poza literaturą.