Ikony Bogarodzicy otoczone kultem w prawosławnych parafiach Białegostoku

Abstract

One of the essential elements of Orthodox sacred architecture is elements of the temple's equipment. Some, related to interior design, are utilitarian, while others have a sacral feature, constituting objects of worship. Icons play a significant role in the equipment of Orthodox churches. Their location in the church is associated with elaborate schemes and rules. Those in the iconostasis separate the nave from the presbyterium. Each of them, depicting biblical scenes or figures of God and saints, has its specific place. There also are icons in the central nave, on frescoes, and on polychromes. This article focuses on showing icons outside the iconostasis. They designate new places of worship in the central nave of the Orthodox churches. These are locally revered icons associated with a specific temple or town. Among them, the most common are images of the Virgin Mary. On the example of the extensive parish network of the Polish Autocephalous Orthodox Church in Bialystok in Podlaskie Voivodeship, the author attempts to show the diversity of iconographic images as well as will try to find elements connecting various types of icons of the Virgin Mary present in Orthodox churches in Bialystok. The author decided to concentrate on those iconographic representations that apart from architectural and artistic value carry a sacral charge, i.g. subjects of a unique cult in local communities. The aim of this article is to present the icons of the Mother of God from Orthodox churches in Bialystok which are locally venerated and to try to systematize the elements of this cult manifested in services, individual worship and inspirations and references.

Jednym z integralnych elementów prawosławnej architektury sakralnej są elementy wyposażenia świątyni. Część z nich, związana m.in. z wystrojem wnętrza nosi charakter utylitarny, inne mają zdecydowanie cechę sakralną, stanowiąc obiekty kultu. W wyposażeniu prawosławnych świątyń istotne miejsce zajmują ikony, których obecność w określonych miejscach świątyni związana jest z rozbudowanymi schematami i zasadami. Znajdują się one w ikonostasie oddzielającym nawę od prezbiterium, gdzie każda z nich, przedstawiająca konkretne sceny biblijne lub postacie Boga i świętych, ma swoje ściśle określone miejsce. Są również obecne w przestrzeni nawy głównej i w postaci fresków lub polichromii zajmują swoje miejsca na ścianach i kopułach. Niniejszy artykuł koncentruje się na ukazaniu ikon, które pojawiają się poza ikonostasem lub malarstwem ściennym i wyznaczają nowe miejsca kultu w nawach głównych świątyni prawosławnej. Są to lokalnie czczone ikony, związane z określoną świątynią lub miejscowością. Wśród nich dominującą rolę pełnią rozmaite wizerunku Matki Bożej. Na przykładzie rozbudowanej sieci parafialnej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Białymstoku na Podlasiu, spróbujemy ukazać zróżnicowanie przedstawień ikonograficznych oraz poszukać elementów łączących różne typy ikon Bogarodzicy obecnych w białostockich prawosławnych parafiach. W celu ograniczenia materiału badawczego zdecydowano o koncentracji na tych przedstawieniach ikonograficznych, które obok walorów architektonicznych i artystycznych niosą ze sobą duży ładunek sakralny, tj. są obdarzone w lokalnych wspólnotach wyjątkowym kultem. Celem artykułu jest przedstawienie otoczonych lokalnym kultem ikon Matki Bożej z białostockich świątyń prawosławnych i próba usystematyzowania elementów tego kultu przejawiających się w nabożeństwach, kulcie indywidualnym oraz inspiracjach i nawiązaniach.